Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
MichałWarchala
światoweniemogązostaćnpoprostuwłączonedołańcuchatypów,zktórych
każdyoznaczawstosunkudoinnegonowy«szczebel»”15.Pewienwysiłek
interpretacjipozwalawprawdzieuniknąćkonfliktuisprzeczności,alena-
pięciepozostaje.Nieonojesttujednaknajważniejsze,bardziejistotnywy-
dajesięmotywzasygnalizowanywinnejuwadzeWebera:żejegorozprawy
oreligiachświatowychizwiązanychznimikulturachnpodkreślająjedynie
wkażdejzkulturto,costanowiprzeciwieństwozasadrozwojukulturyZa-
chodu”16.Religieświatowe-awśródnichtakżeislam-sąwięcdlaWebera
interesująceprzedewszystkimjakoninny”Zachodu,coś,coobrazujeod-
miennemożliwościrozwojukulturyczycywilizacji,zwłaszczawaspekcie
relacjimiędzywierzeniamireligijnymiapraktycznymdziałaniemwświecie.
Coś,copozwalarównieżndialektycznie”,poprzezprzeciwieństwoiróżnicę,
zrozumiećsamZachód,właściwieoszacowaćrolę,jakąposzczególnekul-
turoweelementyodegraływrozwojutejunikalnejformacjicywilizacyjnej.
Dopierotostanowi,jaksięzdaje,pełnąodpowiedźnapytanieorolęporów-
nawczychstudiównadreligiaminiezachodnimi-wtymplanowanego,choć
nigdyniezrealizowanegostudiumislamu-wprojekcieWebera.
CzymjednakjestdlaWeberaracjonalizacjaorazracjonalnośćczyra-
cjonalizm-terminyużywaneprzezniego,zwłaszczawkontekściereligii,
wymiennieibezwyraźnegoodróżnianiaichsensu?Czymjestowazasad-
niczacechadecydującaoróżnicymiędzyZachodemapozostałymifor-
macjamicywilizacyjnymi?Wdotychczasowymwywodzietraktowaliśmy
wspomnianeterminyjakoponiekądoczywiste,tymczasemnależąonedo
najbardziejbodajwieloznacznychiwielowymiarowychelementówpojęcio-
wegoinstrumentariumWebera.Ztejwieloznacznościdobrzezdajesprawę
WolfgangSchluchter,pisząc,żedlaWeberanistniejąnietylkorozmaitetypy
racjonalizmuiracjonalizacji,nietylkorozmaitesferyżycia,któremogąbyć
racjonalizowane,nietylkorozmaitenośnikiracjonalizacji-awkonsekwen-
cjirozmaiterodzajeracjonalnegoładuitypyracjonalizacji;nadewszystko
istniejejednospecyficznezjawiskoracjonalizacjiiracjonalizmu,którewy-
magaokreśleniaiwyjaśniania,azatemadekwatnej«historycznejteorii»”17.
Wyjaśnienietegonhistorycznegozjawiska”stanowi,jakwidzieliśmy,pod-
stawowezamierzeniecałegoprojektunaukispołecznejWebera,aponieważ
15M.Weber,Etykagospodarczareligiiświatowych.Wprowadzenie,dz.cyt.,s.139-140.
16M.Weber,Uwagiwstępne,[w:]Etykaprotestanckaaduchkapitalizmu,dz.cyt.,s.14.
17W.Schluchter,TheRiseofWesternRationalism.MaxWeber’sDevelopmentalHistory,
UniversityofCaliforniaPress,Berkeley1981,s.12.
