Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
OdAutora
DrodzyCzytelnicy,
wdrugiejczęścimojejtrylogii„NaPodlasiu”,którąbierzeciewłaśniedorąk,zetkniecie
sięzproblememprześladowaniaunitów.Abyzrozumiećpowagętychwydarzeń,należy
cofnąćsiędo1596roku,kiedywBrześciunadBugiemczęśćduchowieństwaiwiernych
prawosławnychprzyjęłazwierzchnośćpapieżaidogmatykatolickie,zachowującliturgię
prawosławnąimożliwośćzawieraniamałżeństwprzezksięży.TakpowstałKościół
nazywanypotocznieunickim,obejmującywschodnieziemieRzeczypospolitej.
Wyznawcamibyligłówniechłopi(90%)imieszczanie(10%).
MojarodzinnaBiałaPodlaskabyłanazywanasercemunii.Dziękiprotekcjiksiążąt
Radziwiłłówwładającychmiastemsprowadzonoturelikwieunickiegoświętego,biskupa
Jozafata,wybudowanokościółorazklasztorbazyliańskiisióstrjozafateksłużące
rozkrzewianiuwiaryunickiejnatereniePołudniowegoPodlasia.Przezcałylistopad
uroczyścieświętowanoodpustkuczciŚwiętegoJozafata.
Jednakcarskawładzanigdynieuznałaunii,uważałajązanielegalną,aunitów
zaprawosławnychodłączonychsiłąodswojegoKościoła.Jużpopierwszymrozbiorzecarat
rozpocząłakcjępowrotuunitównaprawosławie,cowiązałosiętakżezkwestią
przynależnościpaństwowej.PrawosławnytraktowanybyłjakoRosjanin,każdykatolikczy
unitabyłzkoleiPolakiem.CerkwieunickieściślewspółpracowałyzKościołemkatolickim
ibyłydlaswoichwiernychostojąpolskościipatriotyzmu.Wramachrepresjipopowstaniu
listopadowymzlikwidowanodiecezjeunickienawschódodBugu.Wkolejnymetapie
rozpoczętousuwaniewszystkichatrybutówzwiązanychzwiarąkatolicką(organy,
konfesjonały,monstrancje,litanieinabożeństwa).Popowstaniustyczniowymzniesiono
ostatniądiecezjęiklasztoryunickie.Namawianowiernychdodobrowolnegoprzejścia
naprawosławie.Skutekbyłjednakodwrotny,gdyżunicitrwaliwoporzelubprzepisywali
sięnakatolicyzm.Wtedycaratzacząłstosowaćdrastyczneśrodkiprzymusu:konfiskatę
majątków,kontrybucje,wcieleniedoarmiicarskiej,więzienie,zsyłkinaSybir,porywanie
dzieciwceluchrztuwCerkwiprawosławnej,przymusowekwaterowaniewojskawewsi
iwykonywaniejegozaleceń(takzwanegłupieroboty,naprzykład:grabieniedróg,
kopanie,anastępniezasypywaniedołówczyrowów,przesypywaniezaspśnieguczytym
podobneprace),usuwanieduchownychunickichizastępowanieichprawosławnymi.
Ustanawianienowegoproboszczaczęstokończyłosiętragicznie,takjakwDrelowie
iPratuliniewstyczniu1874roku,gdyodkulinahajekkozackichzginęłowieluunitów
broniącychswojejwiary,naczelezWincentymLewoniukiemijegodwunastoma
Towarzyszami,którzyzostalibeatyfikowanijakomęczennicyzawiaręprzezpapieżaJana
PawłaII.WtymsamymrokuwmojejrodzinnejBiałejPodlaskiejdokonanooficjalnej
likwidacjiuniiiprzymusowegoprzepisaniawszystkichjejwyznawcównaprawosławie.
Oczywiścieunicinieuznalitegoaktuipotajemniekorzystalizposługsakramentalnych
udzielanychprzezmiejscowychksiężykatolickichlubksiężypochodzącychzGalicjinatak
zwanychleśnychmisjach,awcerkwiachwcalesięniepokazywali.Topostępowanienie
przeszłobezechaiwspominanerepresjetrwałynadal,dotykającunitów,niepokornych
duchownychiwspomagającychichwiernychkatolickichzrzeszonychwkonspiracyjnych
organizacjachpomocowych.Mimożeprześladowaniatrwały,uniciniewyrzekalisięswojej
wiaryipolskości.Wuporzedotrwalido1905roku,kiedycarMikołajIIwydałukaz
tolerancyjnypozwalającyunitomprzejśćnawiarękatolicką.Około95%unitówzapisałosię
wtedydoKościołarzymskokatolickiego,czymdałowyrazswojejprzynależności
donarodowościpolskiej.
Opracowania,zktórychkorzystałam,wplatającwpowieśćwątkiunickie,pochodzą
zmonumentalnegodwutomowegodziełaksiędzaJózefaPruszkowskiegoMartyrologium,
czylimęczeństwouniiświętejnaPodlasiuwydanegoporazpierwszywLubliniew1905
