Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Spuściznaprzeszłości
41
Owezmaganiaostateczniewygasły,awspólnotakatolickawyszłaznichjako
zaciekływrógliberalizmuoraznowoczesności,zdeterminowana,byudowod-
nićswąlojalnośćwzględempaństwa,zwłaszczapoprzezpartiępolityczną,któ-
rąpierwotniesformowała,bybronićsięprzedprześladowaniami,takzwaną
PartięCentrum.Leczjeszczezanimtenprocesdobiegłkońca,Bismarckzadał
kolejnycioswolnościomobywatelskimzapomocąustawyantysocjalistycznej,
zatwierdzonejprzezReichstagpodwóchzamachachnasędziwegocesarza
WilhelmaIw1878r.Wrzeczywistościraczkującyniemieckiruchsocjalistycz-
nyniemiałnicwspólnegozniedoszłymizabójcamiibyłpraworządnąorgani-
zacjąpokładającąwiaręwdojściedowładzyścieżkąparlamentarną.Jednakże
liberałowieponowniezostalinakłonienidoporzuceniaswoichzasadnarzecz
czegoś,coprzedstawionoimjakointeresnarodowy.Zjazdysocjalistówzostały
zakazane,socjalistycznegazetyiczasopismazamknięte,apartiasocjalistyczna
wyjętaspodprawa.Przywrócono,uprzedniozawieszonąwPrusach,atakże
wszystkichwiększychpaństwachniemieckichkaręśmierci.Następnymkro-
kiembyłymasowearesztowaniaiwtrącaniesocjalistówdowięzień27.
Konsekwencjeustawyantysocjalistycznejbyłyjeszczebardziejdalekosięż-
neniżzmagańzKościołemkatolickim.Równieżnieosiągnęłaswegobezpo-
średniegocelu,czyliniezdusiłarzekomychuwrogówRzeszy”
.Socjalistomnie
możnabyłoprawniezabronićstartowaniawwyborachjakopojedynczymjed-
nostkom,ajakożeniemieckaindustrializacjanabierałatempa,aprzemysłowa
klasarobotnicza,jeszczeszybciej,stawałasięcorazliczniejsza,socjalistyczni
kandydaciotrzymywalicoraztowiększyodsetekgłosów.Potym,gdyw1890
r.ustawiepozwolonowygasnąć,socjaliścizreorganizowalisięwłonieSocjal-
demokratycznejPartiiNiemiec.WprzeddzieńIWojnyświatowejpartialiczy-
łaponadmilionczłonków,będącnajwiększąorganizacjapolitycznąnaświecie.
Wwyborach1912r.,naprzekórstronniczościsystemuwyborczego,wktórym
przewagęmiałykonserwatywne,wiejskieokręgiwyborcze,wyprzedziłaPartię
CentrumistałasięnajwiększymsamodzielnymugrupowaniemwReichstagu.
Represjeokresuustawyantysocjalistycznejzepchnęłyjąbardziejwlewąstro-
nę,apocząwszyodlat90.partiabyławiernasztywnemumarksistowskiemu
kredo,zgodniezktórymfunkcjonującewówczasinstytucjekościelne,pań-
stwoweispołeczne,odmonarchiiikorpusuoficerskiegoarmiipowielkibiznes
igiełdę,zostanąobaloneprzezrewolucjęproletariatu,którazrodzirepublikę
socjalistyczną.Wsparcieustawyantysocjalistycznejprzezliberałówsprawiło,
żesocjaldemokracinieufaliżadnymuburżuazyjnym”partiompolitycznym
iodrzucaliwszelkiepomysłyzwiązanezewspółpracązpolitycznymiorędow-
nikamikapitalizmuczyteżzwolennikamitego,couznawalizajedyniepowierz-
chownąreformęistniejącegosystemupolitycznego28.Liczny,wysocezdyscy-
27VernonLidtke,TheOutlawedParty:SocialDemocracyinGermany,1878-1890,Princeton1966;
Evans,Rituals,s.351-372.
28Spośródwieluopracowańnatematewolucjisocjaldemokracji,zobaczSusanneMilleriHeinrich
Potthoff,AHistoryofGermanSocialDemocracy:From1848tothePresent,LeamingtonSpa1986
[1983],toużytecznewprowadzeniepisanezpunktuwidzeniadzisiejszychniemieckichsocjalde-
