Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
RozdziałI
plinowany,nietolerującywewnętrznychrozłamówipozornieniemożliwydo
powstrzymaniawswymmarszukuwyborczejdominacji,ruchsocjaldemokra-
tycznyzasiałgrozęwsercachszacownychprzedstawicieliklasyśredniejiwyż-
szej.Pomiędzysocjaldemokratamizjednej,awszystkimipartiamiuburżuazyj-
nymi”zdrugiejstrony,pojawiłasięogromnaprzepaść.Tenniedającysięprze-
zwyciężyćpolitycznypodziałmiałprzetrwaćdogłębokichlat20.iodegrać
kluczowąrolęwkryzysie,którykonieckońcówumożliwidojściedowładzy
nazistom.
Jednakprzezcałytenczaspartiazpełnądeterminacjąrobiławszystkoco
mogła,byniełamaćprawainiedaćżadnegopretekstudowiszącegonadjej
głowąprzywróceniaustawyzakazującejjejfunkcjonowania.Wrzadkimprze-
błyskupoczuciahumoruLeninmiałkiedyśstwierdzić,żeniemieccysocjalde-
mokracinigdyniewzniecilibyudanejrewolucjiwswoimkraju,ponieważgdy-
byprzyszłoimszturmowaćdworcekolejowe,toustawilibysięwzgrabnekolej-
ki,abynajpierwnabyćbiletynaperony.Partiawyrobiłasobienawykoczekiwa-
nianawydarzenia,zamiastpodejmowaćdziałaniamającejekreować.Jejpotęż-
nierozbudowanastrukturaorganizacyjna,zinstytucjamikulturalnymi,gazeta-
miiczasopismami,piwiarniami,barami,klubamisportowymiiaparatem
edukacyjnym,zdążyłazapewnićswymczłonkomkompletnysposóbbycia
orazstworzyćzbiórwykształconychzainteresowańiniewieluwpartiibyłogo-
towychuczynićcoś,comogłobyimzagrozić.Jakopraworządnaorganizacja,
partiawierzyła,żesądyzapobiegnąprześladowaniom.Ajednakfunkcjonowa-
niewgranicachprawaniebyłorzecząprostą,nawetpo1890roku.Małostkowe
szykanypolicjibyływspieraneprzezkonserwatywnychsędziówiprokurato-
rów,asądynadalpostrzegałysocjaldemokratówjakoniebezpiecznychrewolu-
cjonistów.Niełatwobyłoznaleźćsocjaldemokratycznychmówcówczyredak-
torówpartyjnejgazety,którzyprzed1914r.niemielibyzasobąkilkuodsiadek
zaobrazęmajestatulubzniewagęurzędnikówpaństwowych;krytykowanie
monarchylubpolicji,anawetczłonkówadministracjipublicznejodpowie-
dzialnychzabieżącefunkcjonowaniepaństwa,zgodniezliterąprawanadal
byłoprzestępstwem.Przed1914rokiemwalkazsocjaldemokratamistałasię
sprawącałegopokoleniasędziów,prokuratorów,szefówpolicjiiurzędników
państwowych.Ciludzie,atakżewiększośćichzwolennikówzklasyśredniej
orazwyższej,nigdyniepogodzilisięztym,żesocjaldemokracjatolegalnyruch
polityczny.Wedługnichzadaniemprawabyłowspieranieistniejącychinstytu-
cjipaństwowychorazspołecznych,aniedziałaniewrolibezstronnegorozjem-
cypomiędzyzwalczającymisięugrupowaniamipolitycznymi29.
mokratów;DetlefLehnert,SozialdemokratiezwischenProtestbewegungundRegierungspartei1848-
1983,FrankfurtamMain1983,tosolidne,zwięzłeopracowanie;oraznowszespojrzenie:Stefan
Berger,SocialDemocracyandtheWorkingClassinNineteenth-andTwentieth-centuryGermany,Lon-
don2000.
29AlexHall,Scandal,SensationandSocialDemocracy:TheSPDPressandWilhelmineGermany1890-
1914,Cambridge1977;KlausSaul,uDerStaatunddie,MächtedesUmsturzes’:EinBeitragzuden
MethodenantisozialistischerRepressionundAgitationvomScheiterndesSozialistengesetzesbis
