Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Spuściznaprzeszłości
43
Liberałowiezcałąpewnościąniepomagalizaradzićtejsytuacji.Wlatach80.
i90.samistraciliwieległosówimiejscwReichstagu,choćzdołaliutrzymać
sporepoparciewniemieckichmiastachimiasteczkach.Jednymzichwięk-
szychproblemówbyłfakt,żepodkoniecXIXwiekuprzeszliwielepodziałów,
anawetpotymjakw1910r.ichbardziejlewicowozorientowaneugrupowania
ponowniezjednoczyłysiły,nadalistniałydwiepartieliberalnegłównegonur-
tu,Narodowo-LiberalnaiPostępowa30.Różnicemiędzynimisięgałyczasów,
gdytadruganiebyłaskłonnawybaczyćBismarckowizbieraniapodatków
wPrusachwlatach60.bezzgodyparlamentu.Niemniejpodobnepodziały
byływidocznerównieżzprawejstronyscenypolitycznej,gdzieistniałaniejed-
na,adwiePartieKonserwatywne,bowiemci,którzywspieraliscalaniePrus
zRzesząprzezBismarckawroku1871–zaciekliprzeciwnicytwardogłowej
pruskiejszlachty,junkrów–pielęgnowaliwłasnątożsamośćokreślającsięmia-
nemuWolnychKonserwatystów”
.Cowięcej,tedwiewznacznejmierzeprote-
stanckie,północnoniemieckiepartiemusiałystawaćwszrankizjeszczewięk-
szymprawicowymugrupowaniempolitycznym,PartiąCentrum,którejanty-
modernizmorazpoparciedlaistnieniaRzeszymieszałysięzorędowaniemza
opiekąspołecznąikrytycznąpostawąwobecniemieckichrządówkolonial-
nychwAfryce.Azatemprzed1914r.wNiemczechbyłyniedwie,asześćpartii
głównegonurtu–socjaldemokraci,dwiepartieliberalne,dwaugrupowania
konserwatywneorazPartiaCentrum,coodzwierciedlałomiędzyinnymire-
gionalne,religijneispołeczno-klasowepodziałyniemieckiegospołeczeń-
stwa31.Wsytuacji,wktórejsilnawładzawykonawczaniebyłabezpośrednio
odpowiedzialnaprzedwładząustawodawczą,szanse,żepolitykapartyjnabę-
dziemiaładecydująceznaczeniewpaństwie,byłyniewielkie.
III
Rywalizacjatychwszystkichpartiizdecydowanieniebyłapowodempo-
wszechnegorozczarowaniapolityką.Pomogłapodgrzewaćpolitycznąatmos-
ferę,ażwkońcuw1914r.taosiągnęłapozytywnierozgorączkowanypoziom.
PowszechneprawowyborczedlamężczyznwwyborachdoReichstagu,atak-
żemniejlubbardziejtajnegłosowanieorazścisłezasadydotycząceokręgów
wyborczychsprawiły,żeelektoratmiałpełnezaufaniewobecsystemuwybor-
zurJahrhundertwende”,ArchivfürSozialgeschichte,12(1972),s.293-350;AlexHall,uByOther
Means:TheLegalStruggleagainsttheSPDinWilhelmineGermany1890-1900”,HistoricalJournal,
17(1974),s.365-386.
30AutorowichodzizapewneoPostępowąPartięLudową(FortschrittlicheVolkspartei)(przyp.
tłum.).
31PoręczneizwięzłepodsumowaniemożnaznaleźćwGerhardA.Ritter,DiedeutschenParteien
1830-1914:ParteienundGesellschaftimkonstitutionellenRegierungssystem,Gottingen1985;klasycz-
nymartykułemnatentematjestM.RainerLepsius,uParteisystemundSozialstruktur:ZumPro-
blemderDemokratisierungderdeutschenGesellschaft”,wGerhardA.Ritter(red.),Diedeutschen
Parteienvor1918,Köln1973,s.56-80.
