Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Uźródeł„Europynarodów”.OznaczeniuWiosnyLudówdlastosunkówmiędzynarodowych31
usprawiedliwianojewłaśniewymogamiracjistanu.Polonocentrycznaperspektywa
wrozpatrywaniudziejówEuropyjestpułapką,alezniszczenierównowagieuropejskiej
naskutekrozbiorówRzeczypospolitejtofaktuznanytakżeprzeztychcudzoziemców,
którychchłodnydystansdosprawpolskichniepodlegadyskusji47.Przypomniećw
tymmiejscuwarto,żeEdmundBurkeoceniałpodziałPolskijakoaktzewszechmiał
rewolucyjny,boniedającysięwżadensposóbusprawiedliwić.Talleyrandwrozbio-
rachPolskiupatrywał„wstęp,częściowoprzyczynęimożedopewnegostopniawy-
tłumaczenieprzewrotów,którychEuropabyłaofiarą”48.
„Ilyadespeuplesnécessaires”–stwierdzałMarksidopowiadał,żetakimnarodem
sąPolacy49.„OdbudowaniePolskioznaczazniszczenieRosji,utrąceniejejkandydatu-
rydopanowanianadświatem”–tesłowaMarksazjegoBeiträgezurGeschichteder
polnischenFragecytowanojużwielokrotnie.Wtymsamymszkicupisałon,żedla
Niemiec„wszystkiezagadnieniapolitykizagranicznejsprowadzająsiędoproblemu
odbudowaniaPolski”50.„NiemawolnychNiemiecbezwolnejPolski.Niemawolnej
PolskibezwolnychNiemiec!”–głosiłaodezwademokratówniemieckichdopolskich
z1848r.,asłowatebrzmiądośćaktualnieidzisiaj51.Woczachdemokratóweuropej-
skichPolskamiałamiećobszarconajmniejwgranicachzroku1772.BezPolskinie
możnabyłosobiewyobrazićEuropyzbudowanejnawolnościowychzasadach.
KonsekwencjeusunięciaPolskizmapyEuropyzaczętoodczytywaćnanowodo-
pierowówczas,kiedykatastrofaIwojnyświatowejcałkowiciezburzyłaładpolityczny,
któryprzezcałestuleciewydawałsiętakbardzotrwały.
Fascynującym,choćbezowocnym,ćwiczeniemumysłowymbyłobywyobrazićsobieprzebieg
historiiEuropywXIXiXXwiekubezrozbiorów.IstnieniuwsercuEuropyŚrodkowo-
-WschodniejrozległejizreformowanejRzeczpospolitejPolskiiLitwyspowodowałoby,żewięk-
szośćprocesówokresunapoleońskiegoiponapoleońskiegoprzebiegałabywcałkowicieinnym
kontekście.Jestoczywiste,żerozbioryzapoczątkowałyreakcjęłańcuchową,która–choćmoże
siętowydaćdalekoposuniętąprzesadą–doprowadziładowybuchupierwszej,anawetdrugiej
wojnyświatowej.Rzeczjasna,pytaniezasadniczebrzmi,dojakiegostopniarozbioryułatwiły
rozrostPrusipozwoliłynazjednoczenieNiemiecw1871r.napruskichwarunkach.
TakpisałPiotrWandycz.Idochodziłdokonkluzji,że:
(...)rozbiorytrwalezakłóciłyrównowagęsiłwEuropie,niezależnieodpozorów.Stararównowa-
gauległazniszczeniuwczasierozbiorówichoćpozornieodbudowanananowychpodstawach,
47M.H.Serejski,Europaarozbiory.Studiumhistoriograficzne,Warszawa1970.MarianHenrykSerej-
skidokładniepokazałszerokągamęiprzemianypoglądówintelektualistówXIX-wiecznejEuropyZachod-
niejnazagadnienierozbiorówPolskiiwykazał,jakznacznyzasięgmiałoprzeświadczenieotym,żepo-
działRzeczypospolitejbyłuderzeniemwpodstawyrównowagisiłwEuropie.
48RefleksjeBurke’apodajePiotrWandycz,RozbioryPolskiidyplomacjapaństwzaborczych(refleksje
wdwóchsetnąrocznicę)[w:]idem,Zdziejówdyplomacji,Londyn1988,s.42[tekstdrukowanynajpierwjako
PartitionsofPolandandtheDiplomacyofthePartitioningPowers(SomeReflectionsontheBicentenialof
1772)wzbiorzestudiówForWiktorWeintraub,Harvard1975].Cyt.zMetternichaza:M.H.Serejski,Europa
arozbioryPolski.Studiumhistoriograficzne,Warszawa1970,s.119(listz19listopada1814r.).
49Cyt.za:J.Kucharzewski,SprawapolskawParlamencieFrankfurckim,Warszawa1909,s.37.
50K.Marks,Polska,PrusyiRosja[w:]idem,Przyczynkidohistoriikwestiipolskiej.Rękopisyzlat
1863–1864,Warszawa1986,s.5.
51Cyt.za:J.W.Borejsza,Wkręguwielkichwygnańców,Warszawa1967,s.24.