Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Naturalnepodstawynormatywności:HobbesiHume
2.Ewolucjaobrazuświata
JakpiszeOlafPedersen:UGrecypostrzegaliświatjakodobrzeuporządkowa-
ny,podlegającyprawom,aprzeztopięknykosmos”
3
.Jednymznajważniejszych
pojęćdlagreckiejfilozofii,któredziękiFilonowiAleksandryjskiemuprzeniknęło
równieżdomyślichrześcijańskiej
4
,jestlogos,oznaczającymetafizycznysubstrat
jednoczącywszystkiezjawiskaczyracjonalnąstrukturęświata.Wstrukturzetej
–jakpisałHeraklitzEfezu–Uwszystkierzeczysąjednością”
5
.Logosowipodle-
gająwięczarównoprzyroda,jakiczynyludzkie,acozatymidzie–niemasensu
rozdzielanieprawprzyrodyodprawmoralnych
6
.
Dopodobnegownioskudojśćmożna,czytającEtykęnikomachejskąArysto-
telesa.FilozofzeStagiryuważa,żeeudajmonia(szczęście),będącanajwyższym
dobrem,stanowicelludzkichdziałań.Eudajmoniajestżyciemrozumnym;rozum
wpisujesięzkoleiwistotęczłowieczeństwa.Przyczynacelowa(obokformalnej,
materialnejisprawczej)jestkonstytutywnadlaarystotelesowskiejstrukturyrze-
czywistości–celemkażdegobytujestaktualizacjaformy,aformączłowiekajest
rozumność.NagrunciemetafizykiArystotelesareguła,zgodniezktórąnależy
żyćrozumnie,niejestoderwanaodsferytego,cojest.Powiedziećmożnawięcej:
wywodzisięonazteleologicznejkonstrukcjiświata.Prowadzitodokonstatacji
dotyczącejprawanaturalnego.JakzauważaBartoszBrożek:Ujest[ono]normatyw-
ne,ponieważpostępowaniezgodnieznimjestobiektywnymcelemczłowieka,
wpisanymwjegoistotę”
7
.
Celowośćobecnajestrównieżwśredniowieczu–zarównowtraktatachfilo-
zoficznych,jakiobrazieświata,któryodbijasięwdziełachpoetówitrubadurów
8
.
regulujemynaszezachowanie.Zgłaszająwobecnasroszczenia:rozkazują,zobowiązują,rekomendują,
kierują–alboconajmniej,kiedyjeprzywołujemy,zgłaszamyroszczeniawobecinnych.Kiedymówię,
żejakieśdziałaniejestsłuszne,stwierdzam,żepowinieneśtakpostąpić;kiedyzauważam,żecośjest
dobre,rekomendujętojakowłaściwywybór.Tosamomożnapowiedziećoinnychpojęciach,dla
którychposzukujemyfilozoficznychpodstaw.Pojęciatakiejakwiedza,pięknoiznaczenie,atakże
cnotaczysprawiedliwośćmająwymiarnormatywny,bomówiąnam,jakmamymyśleć,colubić,
copowiedzieć,cozrobićiczymbyć”;TheSourcesofNormativity,s.8–9.Por
.równieżanalizęnorma-
tywnościw:A.Brożek,B.Brożek,J.Stelmach,Fenomennormatywności,Kraków2013orazW
.Załuski,
ThreeSensesofMoralandLegalNormativity(w:)StudiesinthePhilosophyofLaw:TheNormativityofLaw,
red.J.Stelmach,B.Brożek,Kraków2011,s.51–62.
3
O.Pedersen,Konfliktczysymbioza?,tłum.W
.Skoczny,Kraków–Tarnów1997,s.55.
4
Por
.ibidem,s.91–92.
5
JesttofragmentHeraklitejskiejgnomyB50zgodnieznumeracjąDielsa/Kranza;zob.K.Na-
recki,Logoswewczesnejmyśligreckiej,Lublin1999,s.70.
6
Por
.B.Brożek,Normatywnośćprawa,Warszawa2012,s.24–33.
7
Ibidem,s.28.
8
C.S.Lewispokazuje,żeśredniowieczno-renesansowyobrazświatabyłmariażemzinter-
pretowanejwduchuchrześcijaństwakosmologiiimetafizykiArystotelesazfilozofiąPlatona,atakże
wpływówmitologicznych,astrologiiialchemii.Obrazten–któryautorokreślamianemUmodelu”,
znalazłmiejscechoćbywdziełachpoetów,takichjakChaucer,GowerczyDante.Zob.C.S.Lewis,
23
