Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
W.Windelband:Normyiprawaprzyrody
35
Dlanaszejdziedzinymoralnejszczególnieważnejeststwierdzeniefak-
tu,żeocena,jakiejdokonujemywedlenormy,konstatujejedyniezgodność
bądźróżnicęmiędzynormąaoceniającymiżenaszeupodobaniewycho-
dzinaprzeciwtejzgodności,nawetjeślionadochodzidoskutkubezświa-
domościnormy.Każdyuznatakistanrzeczywocenieteoretycznej,ale
wocenieestetycznejjestonpodpewnymwzględemszczególniewarto-
ściowy.Jeśliktośnawetdziękiprzypadkowejkombinacjiidei,podążając
niemalbezwolniezamechanizmemswegoruchuprzedstawienia,wjakiś
sposóbodkryjecośprawdziwego,musitouznaćzaprawdziwe,abstra-
hującodtego,czybyłprzytymświadomynorm,zaktórychpomocąre-
zultattegoruchuprzedstawieniamusizostaćuzasadniony.Upodobaniedo
dziełasztuki1niemówimytujeszczeoupodobaniudopięknaprzyrody
1pozostajewpełniniezależneodtego,czyartystapracowałzeświado-
mościąprzestrzeganiaregułestetycznych,naktórychwypełnianiuopiera
siępięknowyrazu.Przeciwnie,przyjemnośćestetycznadoznaje1jakwia-
domo1uszczerbku,jeśliświadomeopanowanieregułstajesięwidoczne,
anajwyższajestwtedy,kiedynormatywnośćproduktujawisięjakobez-
pośredniowypływającazprzyrodniczokoniecznegogenialnegotworzenia.
Tosamoobowiązujetakżewdziedziniemoralności,aczkolwieknależytu
wspomniećopewnejwątpliwości.Sposóbpostępowania„pięknejduszy”,
któraniepytającoświadomemaksymy,auwzględniającjedynieczyste,
szlachetnemotywy,wypełniapostulatprawamoralnego,jestdalekiod
tego,bybyćmoralnie„obojętny”,jaktwierdziłKant,leczjestraczejobiek-
temwysokiegoupodobaniamoralnego.Naszapotrzebaetycznanieżąda,
bypośródwszystkichokolicznościświadomośćnormymoralnejbyła
przyczynąpostępowania.Wymogiemjesttylkoto,byprocesmotywacji
odpowiadałmaksymiemoralnej,anaszeuznaniedotyczyłonadewszystko
wypełnieniategowymagania;obojętnie,czydokonujesięonodziękispe-
cyficznejświadomościnormy,czyteżwskutekbezrefleksyjnejkonieczno-
ścitego,coprzyrodnicze.Dobrymnazywamykogoś,ktochcetego,czego
wymagaprawomoralne,natomiastwtórneznaczeniemato,czywyraźnie
uświadamiasobieowoprawojakonormęczymaksymę.
Ważnośćnormniejestograniczonajedyniedoocenyobcegoczynu
(Tatbestandes)przezustanawiającącelświadomość.Onazyskujeswenaj-
wyższeznaczeniewsamooceniejednostki.Czegowymagamyodinnych,
żądamyrównieżodsiebie.Naszruchprzedstawienia,którymożedojśćdo
skutkudziękinaszymprywatnyminteresom,skłonnościomczydyspozy-
cjom,badamypodwzględemtego,czyodpowiadalogicznejnormiepraw-
dy.Naszedziałaniawoli,któreprzecieżmogąsiędokonywaćztaknie-
ubłaganąkoniecznością,podlegająosądowisumienia,któremierzyje
normąmoralną.Coartystastworzył,coodczuwawspółrozkoszującysię,to
samoceniajakotrafnebądźnietrafnewporównaniuznormąestetyczną.
3*
