Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
54
II.Długietrwanie
Oświecenie,kolejnaepokarewolucjonizującaideęczłowieka,przyniosło
następneargumentypotwierdzająceprzekonanieomożliwościzmianysta-
nu,naktóryniemazgody.Rodzącysiębuntmierzyłnietylkowdespotyzm
monarchii,braksprawiedliwościczyrównościwobecprawa,alepodyktowa-
nyzostałtakżesceptycyzmemwobecdogmatyzmuifanatyzmureligijnego,
cownowejsytuacjiprowadziłojużniedokolejnejreformacji,znadziejąna
kontrreformacyjnąrestaurację,alewręczdorewoltyantyreligijnej.Przewar-
tościowanodotychczaspanującekanonyiautorytety.Ówczesnaatmosfera
modernizacyjna,wielkieodkrycianaukowe,postępwdziedzinietechniki,
wnaukachścisłychispołecznych,krytycznaanalizadotychczasowychpoglą-
dówoprzeznaczeniuikierowaniuświatemprzeztranscendencjęzmieniły
panującysposóbmyśleniaipercepcji.Naukairozumstałysiępojęciami
wypełniającymiobecnąrolęteologiiitrwającegostanuconstans.Jużnie
powinnościiprzywileje,aleprawakreowałyinterakcjenaliniijednostka-spo-
łeczeństwo.Powstałoprzekonaniedotyczącemożliwościtransformacjiiudo-
skonaleniateraźniejszości,acozatymidzie,przyszłości.48Zaczętowierzyć,
żenaukairozumnietylkomogązmienićświat,alewprostniemadlanich
anigranic,anialternatywy.JulienOffraydeLaMettrieogłosiłkoncepcję
człowieka-maszyny,Claude-AdrienHelvétius_człowiekajakowytworuwy-
chowaniapoprzezotoczeniespołeczne,FryderykSchiller_koncepcjęnowe-
goczłowiekapiękna.49JanJakubRousseau,aletakżeWolter,C.-A.Hel-
vétius,DavidHumeuznaliczłowiekazaistotędobrąicnotliwąznatury,
adziejącesięzłoprzypisywalidominującymwarunkomspołeczno-kulturo-
wym.Jeślitak,topoprzezzmianęstanurzeczy,odpowiedniewychowanie,
przywrócenieprawiwartościzagubionychwprocesiecywilizacyjnymmożli-
wystawałsiępowrótdokondycjinaturalnejiodrodzeniezdegenerowanego
człowieka.JaksięwyraziłJ.J.RousseauwEmilu,możliwebędzieuszla-
chetnienieludziprzezwychowaniepodobniejakuszlachetniasięrośliny
przezhodowlę.50Bydokonaćregeneracji,wystarczyłatylkoodpowiednia
legislacjaizracjonalizowanysysteminstytucjonalny.Resztywinnadokonać
natura.Pewnośćtęwzmagałwyznawanyplebejski,choćnietylko,millena-
ryzm,nikomunieodbierającyszansynaosiągnięciedoczesnegoszczęścia.
48B.Baczko,Wstęp...,[w:]FilozofiafrancuskiegoOświecenia...,s.33_62;G.L.Seidler,
WnurcieOświecenia,Lublin2002,s.9_30;S.Rudniański,Ideawychowaniaspołecznego
wdziejachmyślipedagogicznej.Szkicezhistoriiwychowania,Warszawa1961,s.27_33;D.Ga-
win,Pomiędzyrewolucjąakonstytucjonalizmem.Dwuznacznedziedzictwopolityczneoświe-
cenia,ResPublicanowa1999,nr1_2,s.23_27.
49J.O.deLaMettrie,Człowiek_maszyna,Warszawa1953;C.-A.Helvétius,Oumyś-
le,t.1_2,[Warszawa]1959;idem,Oczłowieku,jegozdolnościachumysłowychiwychowaniu,
Wrocław1976;F.Schiller,Listyoestetycznymwychowaniuczłowiekaiinnerozprawy,
Warszawa1972.Wśródoświeceniowychutopistówzajmującychsięideałemspołeczeństwa
iprzyszłegoczłowiekanależywymienićjeszczeconajmniejdwanazwiska,sąto:GabrielBon-
notdeMablyiEtienne-GabrielMorellyuznawaniczasamizaprekursorów,kolejno,socjaliz-
muikomunizmu.Por.E.Kostowska,Idearównościspołecznej,Warszawa1983,s.82_85.
50Cyt.za:S.Rudniański,Ideawychowania...,s.31.Encyklopedyścifrancuscy,ale
takżeT.More,nawiązywalidoplatońskiegopaństwajakozbiorowegowychowawcy.J.J.Rou-
sseaunazwałnawetPaństwoPlatona:najlepsząrozprawąowychowaniu,jakakiedykolwiek
zostałanapisana.Ibid.,s.24.Por.ibid.,s.27_98.NatematreformatorskichkoncepcjiJ.Rou-
sseauiichkontynuacjipatrz:M.Blaszke,ProjektkonstytucjidlaKorsykiJanaJakuba
Rousseau.AktualizacjaideiwdobieRewolucjiFrancuskiej,Zamość2005.
