Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
56
II.Długietrwanie
Zdaniembardziejostrożnychpotrzebnebędądwapokolenia,byprzezwycię-
żyćiwymazaćzpamięcidotychczasowyancienrégime.Condorcetoptymi-
styczniezakładał,żewystarczyoświecićludzi,bypojęliiprzyjęlioczywiste,
mądreisprawiedliweprawa.Dziękitemuzniknieegoizmizepsucie,acnot-
liwiludziezaznająpokojuiszczęścia.56Przeświadczeniobłyskotliwychsukce-
sachwskazywali,żepodwpływemrewolucjinaródpodnosisię,odzyskuje
siły,wmgnieniuokazluduniewolnikówprzeobrażasięwludbohaterów.57
MaksymilianRobespierreprzepowiadałkoniecznośćstworzeniaantytezy
wszystkiego,coistniałodotejpory.Powstaćmiałanowarasa:zdrowa,krzep-
ka,wstrzemięźliwa,skromnawpotrzebach,spartańskoprosta,będącaza-
przeczeniemarystokracji.Wniecałyrokpóźniej,5lutego1794r.,Robespierre
deklarował:
Chcemywnaszymkrajuzastąpićegoizmmoralnością,honor_uczciwością,nawyki_za-
sadami,tyranięmody_panowaniemRozumu,pogardędlanieszczęścia_pogardądlawystęp-
ku,bezczelność_dumą,próżność_wielkodusznością,miłośćpieniędzy_miłościąsławy,
dobretowarzystwo_dobrociąludzi,intrygę_zasługą,pięknoduchostwo_talentem,rozgłos_
prawdą,nużącąlubieżność_urokiemszczęścia,małośćwielmożów_wielkościączłowieczeń-
stwa,ludsympatyczny,płochyinieszczęśliwy_ludemwielkodusznym,potężnymiszczęśli-
wym[].58
Powszechneszczęście,traktowanenawetprzezD.Diderotawkategoriach
obowiązku,stałosięjednymzpodstawowychhasełicelówoboktakichwar-
tości,częstopisanychzdużejlitery,jak:wolność,równość,sprawiedliwość,
rozum,natura,braterstwo,cnota,bezpieczeństwo,jedność,patriotyzm.59
Tyletylko,żeprzechodzączogólnegopoziomuhasełnapłaszczyznękonkre-
tów,tepolisemicznepojęciazmieniałyniejednokrotniesweznaczeniewspo-
sóbabsolutny.
Spodziewanosięodtworzenianaturyludzkiej,gdziejednostkauwolniona
odniewolniczejmentalnościżyłabydlasiebie,mogłabysamaokreślićswą
tożsamośći,jakchciałtegoImmanuelKant,ufaławłasnemurozumowi.60
Oświeceniowawiarawimmanentnąmocrozumuwyzwalałaczłowiekaod
przesądów,azatemireligii.Panowanierozumuwydawałosięjednoznaczne
zosiągnięciemwolności,zcałym,szerokimkatalogiemjejpraw,określa-
nychdzisiajliberalnymi.Człowiekwolnystawałsięobywatelem.Nowyczło-
wiektosynonimdobregoobywatela,świadomegoorazaktywnegopolitycz-
nieispołecznie.JanBaszkiewiczzwracauwagęnaintencjonalnośćwyróż-
nieniawDeklaracjiPrawCzłowiekaiObywatelapostaciczłowiekaobokoby-
watela.Manifestowanowtensposóbrównowagęiunifikacjętego,coludz-
kie,ztym,coobywatelskie,prawanaturalnegoistanowionego,interesu
jednostkiorazdobraogółuipaństwa,wolnościikonieczności,pragnienia
56J.Baszkiewicz,Nowyczłowiek...,s.35.J.Condorcetwieścił:starczyzredagować
konstytucjęufundowanąnarówności,wolnościisprawiedliwości,bynatychmiastzapewnić
panowanierówności,wolnościisprawiedliwości.J.Baszkiewicz,Francuzi...,s.222_223.
57Idem,Nowyczłowiek...,s.58
58Idem,Francuzi...,s.213;idem,Nowyczłowiek...,s.33_34,46.
59Idem,Francuzi...,s.211,233_234.Por.idem,Nowyczłowiek...,s.34.
60Ibid.,s.46;S.Michalik,Oświecenieaideakrytykispołecznej,[w:]Dogmatyzm,rozum,
emancypacja.TradycjaOświeceniawewspółczesnymspołeczeństwiepolskim,podred.P.Żu-
ka,Warszawa2005,s.88.
