Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Stolicanowoczesności.LondynwliteraturzeangielskiejipolskiejpoczątkówXXwieku...
35
destrukcji.GordonjakoszatanzLondynugardziukładamiopartyminaanachro-
nicznychwięzach(np.rodzinnych)iuczuciach.TozestolicyAngliiściągateżdo
miasta,będącegoterenempowieściowejakcji,tajemniczywspółpracownikGordona,
Botko,któryokreślającswojeplanyizamysłypowie:njestemtujakkamieńwrzu-
conywwodę”(Przybyszewski,1993:49).Gordonuosabiatakżeautodestrukcyjne
tendencjenowoczesnejkultury,wynikające,zjednejstrony,ztłumionychprzeznią
instynktów,zdrugiejzaś-zdesakralizacjiludzkiegożyciawwymiarzeindywidu-
alnymizbiorowym.Charakterystyczne,żetachorobawspółczesnegoświatanosi
uPrzybyszewskiegolondyńskistempel.
GustaveleBonpisał,podsumowującnoweewangelienowoczesności(takiem.in.
jakanarchizmczysocjalizm),że
[...]nietyle[...]niebezpiecznymdlanarodujest[...]przyjęcienowychidei,ile
kolejnepróbowanie(LeBon,1897:134,podkr.E.P.).
Londynjakociemnemiastoniebezpiecznycheksperymentówiniepokojących
demonównowoczesnościnajpełniejwliteraturzepolskiejprzedstawiłReymont-naj-
pierwwreportażowymszkicuWpalarniopium(1894),póżniejwWampirze(1911).
Wjegopowieści,wielokrotniejużzresztąwostatnichlatachinterpretowanej(zob.
Trześniowski,2002;Kochanowski,2002),uderzaprzedewszystkimwizjamiastajako
uosobieniachaosunowoczesności.Tenchaos-wktórymwielumodernistówpolskich
iobcychupatrywałoodświeżającegojałowiejącąkulturędoświadczenianowości
iprzemiany-uReymontastajesięznakiemustabilizowanegokryzysu,zktórego
wyjścianiewidać.Londynnowychintensywnychrelacjimiędzykulturowych,zktórych
najważniejszepozostajespotkanieWschoduzZachodem,miastoprorokówróżnych
wyzwańprzepowiadającychrychłykoniecświataibezprzekonanianamawiających
donawrócenia,toprzestrzeńentropicznegochaosu,narastającejanomii(zjawiska,
przypomnijmy,zdiagnozowanegoprzezDurkheimawroku1897).Przedewszyst-
kimjesttomiastoeksperymentatorów,podejmującychdesperackonajrozmaitsze
próbywyjściazkryzysu.Nieprzypadkiem-wzwiązkuzmiejscemLondynuna
mapiemiędzynarodowegoruchuspirytystówispirytualistów-większośćtychprób
dotyczyodmiennychstanówświadomości.ReymontrozpoznajewięcstolicęAnglii
jakouosobienielękównowoczesności-przestrzeńszaleństwa,pokazującącenę,jaką
nowoczesnyumysłmusizapłacićizatemporozwojucywilizacji,izabezkrytyczną
wiaręwjejnieograniczonemożliwości.BohaterowieReymonta-zarównordzenni
mieszkańcyLondynu,jakiprzybysze-cierpiąnatęsamąchorobębrakutożsamości.
Jejefektemjestzakłóceniepoczuciarzeczywistości,niejasnośćcodosensuludzkiej
naturywogóle,wkońcuzaśnieodwracalnezakłóceniemiędzyludzkichrelacji(zob.
Sheppard,1998).Wszystkieeksperymentyokazująsięnulicąjednokierunkową”.
Ichostatecznienegatywnysensutrwalamiasto-dystopijnamaszyna,opisywane
jakonodmęt”,ntopielniezgłębiona”,kłębowiskomgły,która
[...]nibywatazdjętazopatrunków,przeropiała,unurzanawjakiejśstrasznej
cieczy,ociekająca,zwalałasięgąbczastymikłębamicorazniżejwulice,zale-
waładomy,topiławbrudnejfalimiastocałe(Reymont,1975:19).
