Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
prawnej,niezależnieodtego,czymówimyoobywatelstwiedemokratycznegopaństwa,
czypaństwaautorytarnego,największeznaczeniemawłaśnieowaprzynależność
państwowa.Przyczymprzynależnośćtadlardzennejludnościjestznadania,wzasadzie
przymusowa.
Przezwielestulecipodstawowymkontekstemdefinicyjnympojęciaobywatelbyłonie
państwo,leczmiasto,awprzypadkustarożytnejGrecjiwłaściwienależałobyposługiwać
siępojęciemmiasto-państwo[2].Narolęmiastawskazujeetymologiapojęciawjęzyku
łacińskim,wjęzykachromańskichigermańskich[3].Byłosięobywatelemmiasta.
NawarszawskichPowązkachmożnadostrzectakąotoinskrypcję:„HenrykCar,obywatel
WarszawyiPragi”,obokznajdujesięinnynagrobekztablicąidentyfikującązmarłegojako
„kupcaiobywatelaWarszawy”.ObanagrobkipochodzązprzełomuXIXiXXwieku,ale
toniebrakpaństwowościpolskiejwyjaśniatęformułę,lecztradycjainstytucji
obywatelstwamiejskiego[4].Pamiętającoantecedencjach,trzebawszakżezdecydowanie
podkreślić,żewspółcześniepodstawowejestrozumienieobywatelstwajakoobywatelstwa
państwowego.
Wzorcestarożytności
Potymwstępiemożnajużbardziejsystematyczniezająćsiędziedzictwemstarożytności.
Historycypaństwaiprawawyróżniajądwawzorceobywatelstwa:grecki
irzymski[5].Wzorzecgrecki,związanyzdemokracjąateńską,odnosisiędoobywatelstwa
jakostatusuniesłychanieekskluzywnego.WVwiekup.n.e.wateńskiej
polis
–jaksię
współcześnieszacuje–obywatelestanowilizaledwie15%mieszkańców(Baszkiewicz
1998,s.21).Fundamentemdemokratycznegoobywatelstwabyło:osobistawolność,
wynikającazurodzeniazwolnychrodziców,zamieszkiwaniewobrębie
polis
,bycie
pełnoletnimmężczyzną.Obywatelstwooznaczałorównośćprawiobowiązkówwstosunku
doinnychobywateli.Jednakżeekskluzywnośćtegostatusupolegałatakżenaczymś
innym:namoralnymobowiązkuobywateliczynnegouczestnictwawdecydowaniu
osprawachwspólnoty.Obywatelstwobyłowięcstatusemmoralnym,byłocnotą.
Oznaczałozaangażowanie,wiedzęosprawach
polis
,roztropność.Teoczekiwania
explicite
znajdujemyiw
Państwie
Platona,iw
Polityce
Arystotelesa.
Wewspółczesnymjęzykupowiedzielibyśmy,iżwzorzecgreckizakładapodmiotowość
obywateli,którzytworzązwiązekobywateli–państwo.Iniesąjegopoddanymi,tylko
twórcami,władzamazaścharaktertechniczny.Technicznyaspektrządzeniaznakomicie
zostajepodkreślonyprzezfakt,iżdobórwiększościurzędnikówodbywałsięprzez
losowaniezgronaobywateli.Alewdemokracjiateńskiejistniałateżstopniowalność
obywatelstwa.Kobiety(wolne)miaływszelkieprawazwyjątkiemprawpolitycznych–był
tostatusnawpółobywatelski.Niektóreprawamieliteżmetojkowie.Ateński,bardzo
wymagającywzorzecobywatelstwabyłmożliwydziękitemu,żewiększośćmieszkańców
stanowiliniewolnicy,metojkowie,kobietyidzieci,aobywatelstwobyłoprawie
profesją[6].Nawiasemmówiąc,dietyzaudziałwzgromadzeniach–częstokrytykowane
wewspółczesnymparlamentaryzmie–topomysłgrecki.Wzorzecgreckiniejestjednak
takbardzoindywidualistyczny,jakbyztejprezentacjiwynikało.GeorgJellinek
–przywoływanyprzezTrzcińskiego(2006,s.33–35)–zauważał,żebrakowało
zinstytucjonalizowanychgwarancjisferywolnościobywatelskichiwkonsekwencji
wyraźnegooddzieleniasferypublicznejodprywatnej,alemimotoJellinekwskazywał
narozległyzakreswolnościobywatelaAten(patrzJellinek1924).Natomiastmyśliciel
owiekwcześniejszy,BenjaminConstant,wsłynnejrozprawie
Owolnościstarożytnych
inowożytnych
podkreślałkolektywnycharakterstatusuobywatela,brakwolności
osobistychigwarancjibezpieczeństwa.Obywatelstwomogłosięwpełniurzeczywistnić
tylkowewspółdziałaniuzinnymiobywatelami(patrzConstant2002).Ważnykrytyczny
argumentwobecgreckiegowzorcaprzedstawiatakżeGiovanniSartori(1994,s.345–347).
Zauważa,żewantycznejGrecjiuformowałsię„obywateltotalny”wtymsensie,iżcałym
światemobywatelabyłożyciepolityczne,unieważniająceinnesfery,zwłaszcza
wytwarzaniedóbrekonomicznych.Zczasemmusiałotoprowadzićdoostregokonfliktu
klasowego,grabieżyiupadku
polis.
Argumentzaargument.FriedrichvonHayek(2006,s.170–171)interpretujekoncepcję
