Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zpłaceniempodatków.Wtymdziedzictwiemożnasięteżdoszukiwaćkorzenizjawiska
lokalnegopatriotyzmuistowarzyszeńobywatelskich.
Nowożytnedylematyobywatelstwa
Nowożytnedylematyobywatelstwasątreściącałejtejksiążki,bowgruncierzeczysąto
dylematywspółczesne.Niedasięwsposóbrównieskrótowy,takjakwprzypadku
dziedzictwastarożytnościiwiekówśrednich,uporządkowaćkoncepcjiipraktyk
obywatelskich,którepojawiłysięirozwinęływciągukilkuostatnichstuleci.Procesy,które
wnajwiększymstopniuokreśliłymaterialnątreśćnowożytnejinstytucjiobywatelstwa,
tonarodzinyscentralizowanychpaństworazzwycięskimarszkapitalizmu.Wsferzeidei
natomiastostatecznieukształtowałysiędwiemeganarracjeodnoszącesiędowszystkich
aspektówrelacjimiędzyjednostkąawspólnotą,społeczeństwem,państwemidokwestii
dobregożyciaorazsprawiedliwegoładuspołecznego.Panujezgoda,żeowenarracje
torepublikanizmiliberalizm.Należyjednakpodkreślićtypologicznycharaktertejopozycji,
albowiemwróżnychkonkretnychkoncepcjachwątkiliberalneirepublikańskiemogą
występowaćwtakimpowiązaniu,żesensowneokazujesięmówienieorepublikańskim
liberalizmieczyteżliberalnymrepublikanizmie(Dagger2002,s.146).Poruszaniesię
wobrębietejtypologii,gdymamydoczynieniazkonkretnymimyślicielami,
szczegółowymiideami,ichewolucjąwczasieizależnościąodlokalnychkontekstów
polityczno-kulturowych,jestwięckwestiądośćarbitralnychwyborów.„Niebyło,niemai
najpewniejniebędzieżadnejliberalnejortodoksji–piszeJerzySzacki(1994,s.23)
–żadnegoliberalizmuwzorcowego,zktórymzgodnośćlubniezgodnośćdecydowałaby
otym,żeczyjeśpoglądysąlubniesąliberalne,ewentualniesąliberalnewwiększymlub
mniejszymstopniu”.Tozdaniejestwdwójnasóbtrafnewstosunkudorepublikanizmu,
októrymtrudnonawetpowiedzieć,żejestnurtemfilozoficznym.
Republikanizmnowożytny,gdyidzieokoncepcjęobywatela,odwoływałsię
bezpośredniodowzorcastarożytnościwobujegoodmianachiistotneróżnicemiędzy
republikanizmemrzymskimaateńskim,mocnoeksponowaneprzezQuentinaSkinnera
(1998),znalazływnimodzwierciedlenie.Wzorzecrzymskiznaciskiemnarównąochronę
jednostekprzezprawo,domicyl,anieprzynależnośćetnicznączynarodową,zmałymi
oczekiwaniamiwzględempartycypacji,zideąpluralistycznego,aleprzytym
scentralizowanegopaństwa,uzupełnionyoHeglowskierozumieniespołeczeństwa
obywatelskiegojakosferyprywatnychinteresów,zwłaszczaekonomicznych,stałsięwręcz
fundamentemniemieckiejdoktrynypaństwaprawnego.Listamyślicielifirmującychten
nurtrepublikanizmumogłabywyglądaćnastępująco:JeanBodin,ThomasHobbes,Georg
W.F.Hegel,GeorgJellinek.Natomiastreprezentantamibardziej„republikańskiego
republikanizmu”,bliżejnawiązującegodowzorcaateńskiego–zwiększymnaciskiem
napotrzebywspólnoty,nacnotyobywatelskieikoniecznośćpartycypacjiwżyciu
wspólnoty,naideępaństwajakodobrawspólnego–byliNiccolòMachiavelliiprzede
wszystkimJean-JacquesRousseau,atakżezpewnymiwątpliwościamiAlexis
deTocqueville.Tennurtrepublikanizmurozkwitłpóźniej,wXIXwieku,splatającsię
zromantycznąideąnarodu.
Liberalizmjakofilozofiapolitycznamarówniewielkicheksponentów.Dlanaszej
problematykinajwiększeznaczeniemadorobekJohnaLocke’a,Monteskiusza,
deTocqueville’a(totenprzypadekrepublikańskiegoliberała),BenjaminaConstanta,Johna
StuartaMilla.Wliberalnejideiobywatelstwa–iwliberalizmiewogóle–najważniejszyjest
postulatwolnościjednostki.Wszystkiespołeczneurządzenia,wtympaństwo,mająsłużyć
pożytkowiobywateliigwarantowaćimwolność.Obywatelesąrówni,conietylkooznacza
równetraktowanieprzezprawo–atobyłojużpostulatemrepublikirzymskiej–alemają
takżerówneprawa,sąrówniwprawie.Klasyczne,przypisywaneBenthamowi
sformułowanietejzasady,adekwatnedosferypolityki,brzmi:„Każdywinienliczyćsię
zajednegoiniktwięcejniżzajednego”[10].Państwowliberalizmiejestpostrzeganenie
tylkojakogwarantindywidualnychwolności,ponieważstoinastrażyprawa,aleteżjako
źródłonajwiększegodlanichzagrożenia.Dlategowładzapaństwowawinnabyć
podzielona,abyjejczłonywzajemniesięrównoważyłyikontrolowały,ponadto
kompetencjepaństwawinnybyćtakmałe,jaktotylkomożliwe.Inaczejniżwewzorze
