Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wzorceśredniowiecza
Wwiekachśrednichżadenzwzorcówobywatelstwaczasówstarożytnychniebył
powszechny.Wfeudalnychmonarchiachpowstałychnagruzachimperiumrzymskiego
nastąpiłzanikinstytucjiobywatelstwa,copoczęściwiązałosięzdezurbanizacją
wczesnośredniowiecznejEuropy.Zczasemjednakzaczęłypowstawaćnowemiasta,
astare–odtwarzaćsięirozwijać.Ichgenezaiformyustrojowebyłybardzozróżnicowane,
takżetrudnomówićojednolitejinstytucjiobywatelstwa.Omnogościformustrojowych
orazskomplikowanejstratyfikacjispołecznejśredniowiecznychmiastprzekonuje,obok
dziełhistoryków[8],
opusmagnum
MaxaWebera,
Gospodarkaispołeczeństwo
(2002).
Wnajdojrzalszychformachinstytucjaobywatelstwamiejskiegoukształtowałasię
wewłoskichrepublikachmiejskich.Tamteżdostrzegamykontynuacjestarożytnych
wzorców,łączniezpewnymiformamidemokracji.
Fundamentemobywatelstwamiejskiegobyłaosobistawolnośćiwzasadzie
zamieszkiwaniewobrębiemiastaorazposiadanietamnieruchomości.Domicylmusiałbyć
jużwówczasrozumianydośćluźno,skorozajęciemistotnejczęściludnościmiejskiejbył
handel,którynierzadkowymagałdługotrwałychpodróży.Miastagromadziłyludzi
ozróżnicowanychstatusach.Licznągrupęstanowilizbiegowiezfeudalnychwłości(atow
związkuzzasadą,że„powietrzemiejskieczyniwolnym”),wolniprzybyszezinnychmiast
–kupcyirzemieślnicy,szlachtaziemskairycerstwo.Miastabyłyobywatelskimi
stowarzyszeniamizwyraźnymiregułamiinkluzjiiekskluzjiorazzwłasnymizbioramipraw
izinstytucjonalizowanymimechanizmamiichegzekwowania,comiędzyinnymipodkreślał
Weber[9].Pisałon,żetypoweśredniowiecznemiastojest
„wyposażonymwszczególneicharakterystyczneorganyzwiązkiem«obywateli»,którzy
wtejswejrolipodlegająobejmującemujedynieichwspólnemuprawu,sązatem
stanowymi«równoprawnymitowarzyszami»”(Weber2002,s.926).Tenzwiązekobywateli
ograniczałsięwpraktycedonajwyższejwarstwymieszkańcówmiast–dopatrycjatu,
którytworzylinajzamożniejsimieszkańcyinajstarszerody.Kolejnawarstwa,pospólstwo,
korzystałazwolnościiochronymiasta,alenieuczestniczyławdecydowaniuojego
sprawachlubmiałanańznikomywpływ.Plebs,równieżzłożonyzludziwolnych,znajdował
sięwogólepozasystememmiejskiejprzynależnościiwładzy.Itudochodzimydobardzo
ważnejcechyobywatelstwaśredniowiecznegomiasta:miałoonokorporacyjnycharakter
wtymsensie,żeprawaiobowiązkiobywatelamiastabyłykonsekwencjąjegostanowo-
cechowejprzynależności.Jednostkabrałaudziałwżyciumiastaikorzystałazjegopraw
jakoczłonekcechuczygildii,aniejakowolnairównainnymjednostka.Najważniejszy
wymiarstatusuobywatelskiegowśredniowiecznymmieścietowymiarekonomiczny,
aniepolityczny.Podstawąroszczeńludnościmiejskiejdoobywatelstwaistałego
rozszerzaniawolnościiprawznimzwiązanychbyło,ażpoczasynowożytne,posiadanie
majątku.Średniowiecznemiastawłoskie,apóźniejteżhanzeatyckie,to–wedługznanego
określeniaAlexandraHamiltona–republikihandlowe.
Statusobywatelamiejskiegomiałzazwyczajcharakterekskluzywnyitowwielorakim
sensie.WwypadkumiastwłoskichwXIIIiXIVwiekudoszłodoukształtowaniasięwąskiej
oligarchii,którazobywatelskichprawpartycypacyjnychuczyniłafikcję,adodatkowo
uzyskanieobywatelstwawinnysposóbniżprzezurodzeniestałosiębardzotrudne.
SzacunkidotycząceliczbypełnoprawnychobywatelinaprzełomieXIViXVwiekumówią
okilkuprocentachmieszkańcówwskrajnieoligarchicznejWenecji,do10%wrelatywnie
demokratycznejFlorencji(za:Bukowska2010,s.19–20).Drugipowódekskluzywności
toliczneobowiązkiobywatelaicnoty,którymipowiniensięodznaczać.Miałbyć
absolutnielojalnywobecmiasta,bronićjegohonoru(copotwierdzanoprzysięgąnieraz
coroczną),wkażdejchwilimiałbyćgotowydojegoobronyiłożyćnautrzymywanie
obronnejinfrastruktury,płacićpodatki,prowadzićuczciweinteresy,cooznaczało
stosowaniesiędoregułswojejkorporacji,orazpełnićgodnieurzędy.Powinienteżbyć
religijny.Niezdolnośćdopłaceniapodatkównarzeczmiastawłaściwiewyłączała
zobywatelstwa.Możnabyłoteżformalniestracićstatusobywatelskizpowodu
bankructwa,popełnionegoprzestępstwa,innowierstwalubherezjiizostaćskazanym
nabanicję.
Zinstytucjiobywatelstwaśredniowiecznegomiastadoczasównowożytnychprzeniósł
się,chybawnajwiększymstopniu,szczególnyzwiązekuprawnieńobywatelskich
