Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROZDZIAŁ1
Obywatelwpaństwieiwspołeczeństwie
obywatelskim
Historycznewzorceobywatelstwa
Instytucjaobywatelstwajeststara,bardzostara.Wprawdzieobywatelstwogreckiej
polis
niebyłotymsamymcoobywatelstwośredniowiecznejFlorencjianitymsamym
coobywatelstwowspółczesnychWłoch,tojednaksiatkapojęciowasłużącaanalizietej
instytucji,wypracowanawstarożytności,zachowujezdumiewającąaktualność.
Najważniejszawydajesięrelacja:obywatel–terytorium–państwo(lubpodobna
politycznaorganizacjaobywateli).TamAteny,gdzieAteńczycy:otonajkrótsze
podsumowanierozważańczwórkifrancuskichautorównatematnaturywięzimiędzy
miastem-państwemaobywatelemwstarożytnejGrecji[1].Tamyśl,wskazująca
pierwszeństwoinstytucjiobywatelaprzedmieszkańcemokreślonegoterytorium
wprocesiefundowaniawspólnotypolitycznej,znajdujepotwierdzeniewwywodzie
Arystotelesazawartymwksiędzetrzeciej
Polityki
(1275b):„Ktomianowiciewpewnym
państwiemaprawouczestniczeniawzgromadzeniachitrybunałach,tegonazywamyjuż
obywatelemtegopaństwa,państwemzaś–krótkomówiąc–zwiemyogółtakichludzi,
odpowiedniowielki,bywwystarczającejmierzezapewnićsobiewszystko,codożycia
potrzebne”.Trzebajednakzastrzec,żewedługArystotelesapaństwoniejest
–cosugerowałbytencytat–zrzeszeniemautonomicznychjednostekkooperujących
wceluzabezpieczeniaelementarnychpotrzeb.Winnymmiejscupowiada,iżtakie
interesownezespolenieludziniestanowijeszczepaństwa.Onojest„wspólnotą
szczęśliwegożycia,obejmującąrodzinyirody,dlacelówdoskonałego
isamowystarczalnegobytowania”(
Polityka
,1280b).Państwowięctowspólnota
organicznaietyczna,aleorganicznawinnymsensieniż–naprzykład–społeczność
pszczół.
Niemawokreśleniachpaństwaiobywatelaanisłowaoterytorium,niemówisięteż
ouczestnictwie,leczoprawiedouczestnictwa.Toważne–obywatelakonstytuuje
uprawnienie,aniekonieczniejegorealizacja.Stądteżzróżnicowanieinstytucji
obywatelstwawzależnościodustrojupaństwa:innejestobywatelstwowdemokracji,
ainnewoligarchiiczytyranii,gdyżuprawnieniajednostkijakopodmiotupolitycznego
bardzoróżniąsięwtychustrojach.Częstozróżnicowanietowyrażasięzapomocą
dystynkcjiobywatel–poddany,alekonwencjatamaobokzaletzasadnicząwadę:tworzy
nieostrąopozycję,poddanyteżjestbowiemobywatelem,gdypamiętamyoprawnym
ujęciutejinstytucji.Wcześniejprzedstawionasugestia,żeobywatelstwojeststatusem
niezwiązanymzterytorium,wymagapewnegozastrzeżenia.Tezatanieoznacza,
żestarożytnilekceważyliterytorialnykontekstpaństwaiobywatelstwa.Terytoriumnie
mogło–iniemożetakżedzisiaj–byćtraktowanejakorozstrzygającekryterium
obywatelstwa,ponieważ„takżemetojkowieiniewolnicymająwspólnezobywatelami
miejscezamieszkania”(
Polityka
,1275a).Dziśniemajużniewolników,alesąsetki
milionówwspółczesnychmetojków,czyliludziniemającychprawobywatelskichwmiejscu
zamieszkania.
Senspojęciaobywatelzczasówstarożytnychwartozderzyćjużnawstępiezujęciemtej
instytucjiwewspółczesnejdoktrynieprawnej.Esencjąjurydycznegoujęcia,którebliżej
zostanieprzedstawionewrozdzialenastępnym,jestwskazanie,iżobywatelstwojest
pewnymstanemabstrakcyjnym,manifestującymsięwprzynależnościjednostki
dokonkretnegopaństwaipodległościwładzytegopaństwa,ograniczonejdokonkretnego
terytorium,nadktórympaństwosprawujesuwerennąwładzę.Obywatelstwo
demokratycznewymaga,abytarelacjajednostka–państwospełniaładwadodatkowe
postulaty:wolnościobywateliorazrównościichprawiobowiązków.Wperspektywie
