Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ści:(1)wrodzona,nieświadomawolicjonalnaenergia,przejawiającasięwsile
dążeniaichcenia;(2)świadomawola,którącechujeintencjonalnanieustępli-
wość,wytrzymałość,nieugiętość,hart;(3)dobrawola,czyliwolaetyczna,która
dajeczłowiekowiwolność.Osobowośćuczysięwysiłkuwoliwczynach.Profesor
śledzidrogęrozwojuwoli,począwszyodpokonywaniaprzeszkódwprost,przez
znajdywanieróżnychsposobówprzezwyciężaniatrudności,doczekania,ocenia-
niaprzeszkód.Wtokurozwojuwzrastawytrwałośćwysiłku,zdolnośćponosze-
niatrudu,czylizdolnośćdawaniasobieradywżyciu.Zróżnicowanieludzipod
tymwzględem–zdaniemSzumana–wyraźniesięzaznaczaijestduże.NKażdy
człowiekzwiekiemdochodzidopewnegozdyscyplinowaniawłasnejosobowo-
ści,alestopieńisposóbpanowanianadsobąjestróżnyuróżnychludzi”(s.323).
Mówioludziachzdolnychdodługotrwałegomozolnegowysiłkuwjednejdzie-
dzinie,aleniezdyscyplinowanychwinnychsferach,wktórychfolgująswymza-
chciankom.Takżeoludziachoprzesadnejdyscyplinie,conieprowadzidozdro-
wegorozwojuosobowości.Wymieniaponadtowieletypówludziosłabejwoli,
ustępliwych,doktórychzalicza:ludzileniwych,niepodejmującychwysiłku,nie-
zdyscyplinowanych,rządzącychsięzachciankami;hedonistówdogadzających
swoimupodobaniominamiętnościom;zniewieściałych,którzybojąsięwysiłku;
niedbającyowłasnesprawy,pozostawiającychwszystkolosowi.Zdaniem
Szumana,istniejetyleodmianwoliludzkiej,ilejestludzinaświecie.
Instancjąwydającąrozkazyosobowościjestnad-ja.Termintenzaczerpnął
SzumanodZygmuntaFreuda(superego).IpodobniejakFreuduważa,żegłos
nad-jawtokurozwojuzlewasięzgłosemobyczajów,prawinakazówspołeczeń-
stwa,głosemnakazówetycznychigłosemBogajakonajwyższejinstancjiuzna-
nejprzezdojrzałąosobowość.Wówczasstajesięgłosemobowiązkuisumienia.
Takdochodzidopowstaniaosobowości,którakierujesobą,czyliosobowości
administrowanejprzezsamąsiebie.Nadistotnymiinteresamiosobowościczu-
wająwolainad-ja,którejestgłosemobowiązkuwnas.
Świadomasiebiedobrawolajaźni,świadomośćetycznaimoralnawnas,
zrodzonazsamejistotyczłowieka,aniezzewnętrznegonakazu–tojestsumie-
nie.Szumanzauważa,żepsychologianiewielemówiosumieniu,Njakbysumienie
dlanowoczesnegoczłowiekabyłofaktemniewygodnym”.Tenstanrzeczyutrzy-
mywałsięjeszczeprzezwieledziesiątkówlat.WiekXXIprzyniósłnietylkoteore-
tycznerozważanianadkwestiąsumienia,lecztakżebadaniadotyczącejegoneu-
rofizjologicznychpodstaw(Stach,2012).Sumienie–zdaniemSzumana–istnieje
przedetyką,istniejewczłowiekupotencjalnie;toprawaetyczneodwołująsiędo
sumienia.Sumieniejestrozeznającymsądemorzeczach.
WkolejnymrozdzialeczęściIVSzumanpodejmujeproblemwspółzawodnic-
twamotywówkierującychnaszymiczynamiikonfliktówztymzwiązanych.
XLVII
