Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach

Marian Biskup, Roman Czaja

Uzyskaj dostęp

ISBN/ISSN:

978-83-01-15526-1

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2008

Liczba stron:

567

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

. Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Red. Biskup, Marian; Czaja, Roman . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, 567 s. ISBN 978-83-01-15526-1

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A2 Biskup, M.

A2 Czaja, R.

T1 Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2008

SN 978-83-01-15526-1

Bibliografia BibTex:

@Book{ 783, author = "", editor = "Biskup, Marian and Czaja, Roman", title = "Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2008", address = "Warszawa", isbn = "978-83-01-15526-1" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU -

ED - Biskup, Marian

ED - Czaja, Roman

TI - Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2008

SN - 978-83-01-15526-1

ER -

Netografia (standard APA):

. Red. Biskup, Marian; Czaja, Roman. Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008 [dostęp: 16 06 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/panstwo-zakonu-krzyzackiego-w-prusach-marian-biskup-roman-czaja-783.

historia Polski, historia, historia powszechna

Panorama dziejów zakonu w Prusach od sprowadzenia Krzyżaków do 1525 roku.

W książce omówiono kolejne etapy wzrostu terytorialnego państwa zakonnego, kształtowanie się struktury organizacyjnej i sposób sprawowania władzy. Ważne miejsc...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-01-15526-1

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2008

Liczba stron:

567

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Wstęp (Marian Biskup, Roman Czaja)6
Rozdział I. Prusy w starożytności i we wczesnym średniowieczu Wiesław Długokęcki19
1.1. Środowisko geograficzne19
1.2. Ziemie pruskie w starożytności i w okresie wędrówek ludów21
1.3. Prusy we wczesnym średniowieczu27
1.3.1. Granice Prus plemiennych27
1.3.2. Struktura terytorialna Prus plemiennych32
1.3.3. Ustrój społeczny36
1.3.4. Organizacja polityczna i obronna37
1.3.5. Rozwój gospodarczy Prus we wczesnym średniowieczu39
1.3.6. Religia, obyczaj, prawo42
Rozdział II. Władztwo terytorialne (1226-1409) - czas budowy i rozwoju Roman Czaja, Wiesław Długokęcki, Marian Dygo, Sławomir Jóźwiak, Andrzej Radzimiński, Janusz Tandecki45
2.1. Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226-1309) (Marian Dygo)45
2.1.1. Stanowisko prawne Krzyżaków w Prusach45
2.1.2. Pierwszy okres podboju Prus (1230-1249)56
2.1.3. Początki administracji zakonnej64
2.1.4. Społeczne podstawy władzy zakonu niemieckiego67
2.2. Ekspansja terytorialna i władztwo terytorialne (1249-1309) (Marian Dygo)71
2.2.1. Rozwój terytorialny71
2.2.2. Rozbudowa administracji85
2.2.3. Społeczne podstawy władztwa zakonu krzyżackiego91
2.3. Władztwo terytorialne wielkich mistrzów (1309-1409)97
2.3.1. Rozwój terytorialny państwa zakonnego w Prusach (Janusz Tandecki)97
2.3.2. Polityka zewnętrzna (Janusz Tandecki)102
2.3.2.1. Stosunki Zakonu z Polską102
2.3.2.2. Stosunki zakonu krzyżackiego z Litwą107
2.3.2.3. Polityka hanzeatycka i bałtycka112
2.3.3. Centralne organy władzy (Sławomir Jóźwiak)115
2.3.3.1. Malbork stolicą państwa krzyżackiego w Prusach115
2.3.3.2. Urząd wielkiego mistrza jako władcy terytorialnego116
2.3.3.3. Dygnitarze120
2.3.3.4. Kapituły121
2.3.3.5. Finansowanie władz centralnych123
2.3.4. Podziały administracyjne (Sławomir Jóźwiak)124
2.3.4.1. Rozbudowa i przekształcenia jednostek administracji terytorialnej124
2.3.4.2. Urzędnicy i ich kompetencje126
2.3.4.3. Finansowanie administracji terytorialnej128
2.3.5. Władza a społeczeństwo (Sławomir Jóźwiak)130
2.3.5.1. Udział społeczeństwa w rządach130
2.4. Geneza oraz ukształtowanie się organizacji kościelnej (1206-1409) (Andrzej Radzimiński)135
2.4.1. Misja cysterska i próby ustanowienia organizacji diecezjalnej135
2.4.2. Powstanie biskupstw i kapituł katedralnych137
2.4.3. Organizacja wewnętrzna diecezji w Prusach oraz na Pomorzu Gdańskim142
2.4.3.1. Ukształtowanie się kościelnych władztw terytorialnych142
2.4.3.2. Rozwój sieci archiprezbiteralnej (dekanalnej) i parafialnej148
2.4.3.3. Oficjalaty155
2.4.3.4. Organizacja kapituł katedralnych oraz kapituły kolegiackiej w Dobrym Mieście156
2.4.3.5. Zakony i klasztory166
2.5. Rozwój osadnictwa169
2.5.1. Urbanizacja kraju (Roman Czaja)169
2.5.1.1. Organizacja lokacji169
2.5.1.2. Kształtowanie się sieci miejskiej170
2.5.1.2.1. Ziemia chełmińska170
2.5.1.2.2. Prusy właściwe174
2.5.1.2.3. Pomorze Gdańskie182
2.5.1.3. Przestrzeń miejska185
2.5.1.4. Prawo, ustrój, autonomia komunalna188
2.5.2. Kolonizacja ziemi chełmińskiej, Prus i Pomorza Gdańskiego do 1410 r. (Wiesław Długokęcki)192
2.5.2.1. Początki i rozwój kolonizacji wiejskiej w Prusach Zachodnich i Dolnych192
2.5.2.2. Kolonizacja Prus Dolnych i Sambii194
2.5.2.3. Organizacja procesu osadniczego i pochodzenie kolonistów195
2.5.2.4. Udział Prusów w kolonizacji wiejskiej Prus Zachodnich i Dolnych196
2.5.2.5. Początki kolonizacji Wielkiej Puszczy197
2.5.2.6. Drugi etap kolonizacji Wielkiej Puszczy200
2.5.2.7. Organizacja osadnictwa w Wielkiej Puszczy i pochodzenie osadników202
2.5.2.8. Kolonizacja na prawie niemieckim na Pomorzu Gdańskim204
2.5.3. Dobra rycerskie (Sławomir Jóźwiak)209
2.5.3.1. Nadania na prawie rycerskim209
2.5.3.2. Wielkość terytorialna i rozmieszczenie nadań213
2.5.3.3. Polityka władz zakonnych wobec rycerstwa219
Rozdział III. Prusy Krzyżackie (1409-1525) Marian Biskup, Roman Czaja, Wiesław Długokęcki, Marian Dygo, Sławomir Jóźwiak, Andrzej Radzimiński223
3.1. Polityka zewnętrzna zakonu krzyżackiego (Marian Biskup)223
3.1.1. Konflikty z Polską i Litwą (1409-1525)223
3.1.1.1. Wielka wojna 1409-1411223
3.1.1.2. Konflikty lat 1412-1414227
3.1.1.3. Spór zakonu krzyżackiego z Polską i Litwą na soborze i przed sądem polubownym króla Zygmunta Luksemburskiego228
3.1.1.4. Wojna 1422 r. i traktat mełneński231
3.1.1.5. Wojny zakonu krzyżackiego z Polską i z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem (1431-1435)234
3.1.1.6. Traktat brzeski 1435 r. i jego realizacja240
3.1.1.7. Polska wobec konfliktu władz zakonu krzyżackiego ze Związkiem Pruskim (1450-1454)244
3.1.1.8. Poddanie się stanów pruskich Polsce (1454)248
3.1.1.9. Główne etapy wojny trzynastoletniej i rola Polski252
3.1.1.10. Realizacja traktatu toruńskiego (1466-1497)265
3.1.1.11. Stosunki zakonu krzyżackiego z Polską w okresie książęcych wielkich mistrzów (1498-1519)270
3.1.1.12. "Wojna pruska" (1519-1521)273
3.1.1.13. Na drodze do traktatu krakowskiego 1525 r276
3.1.1.14. Traktat krakowski 1525 r278
3.1.2. Zakon krzyżacki a Rzesza Niemiecka281
3.1.3. Zakon krzyżacki a Dania i Szwecja296
3.1.4. Zakon krzyżacki a Hanza307
3.1.5. Zakon krzyżacki w Prusach wobec Inflant314
3.2. Kryzys władzy terytorialnej (Sławomir Jóźwiak)322
3.2.1. Laicyzacja zakonu krzyżackiego i kryzys życia wewnętrznego322
3.2.2. Zmiany w funkcjonowaniu organów władzy centralnej326
3.2.3. Przemiany w strukturze administracji terytorialnej330
3.2.4. Walka stanów z Zakonem o współudział w rządach do 1454 r332
3.2.4.1. Osłabienie władzy zakonnej i jej rywalizacja z rycerstwem i mieszczaństwem na gruncie ekonomicznym332
3.2.4.2. Rywalizacja rycerstwa i mieszczaństwa z Zakonem na gruncie politycznym337
3.2.5. Walka szlachty o współudział w rządach po 1466 r344
3.3. Ideologia panowania zakonu niemieckiego w Prusach (Marian Dygo)347
3.4. Rozwój osadnictwa360
3.4.1. Rozwój osadnictwa miejskiego (Roman Czaja)360
3.4.1.1. Ostatnie próby lokacji miast360
3.4.1.2. Przemiany ustrojowe362
3.4.2. Odbudowa osadnictwa, kolonizacja i przemiany wsi w państwie krzyżackim w latach 1411-1525 (Wiesław Długokęcki)365
3.4.2.1. Odbudowa osadnictwa i kolonizacja (1411-1454)365
3.4.2.2. Odbudowa osadnictwa i kolonizacja Wielkiej Puszczy (1466-1525)367
3.4.2.3. Kolonizacja kurońska i litewska371
3.5. Kościół w państwie krzyżackim w Prusach (1409-1525) (Andrzej Radzimiński)374
3.5.1. Zmiany w strukturach diecezjalnych (granice, parafie, oficjalaty, klasztory)374
3.5.2. Ustawodawstwo synodalne metropolitalne i diecezjalne380
3.5.3. Wizytacje i sądy synodalne387
3.5.4. Stosunek Zakonu do Kościoła i duchowieństwa389
Rozdział IV. Społeczeństwo Roman Czaja, Wiesław Długokęcki, Sławomir Jóźwiak, Andrzej Radzimiński, Janusz Tandecki392
4.1. Zakon krzyżacki (Janusz Tandecki)392
4.1.1. Organizacja wewnętrzna zakonu krzyżackiego i jego członkowie392
4.1.2. Reformy wewnętrzne korporacji398
4.1.3. Świadomość grupowa404
4.2. Duchowieństwo (Andrzej Radzimiński)407
4.2.1. Liczebność kleru407
4.2.2. Pochodzenie społeczne410
4.2.3. Pochodzenie terytorialne413
4.2.4. Wykształcenie418
4.3. Mieszczaństwo424
4.3.1. Liczebność i pochodzenie terytorialne (Janusz Tandecki)424
4.3.1.1. Liczba ludności miejskiej424
4.3.1.2. Pochodzenie terytorialne427
4.3.2. Struktura społeczna (Roman Czaja)431
4.3.3. Struktura etniczna434
4.3.4. Konflikty wewnętrzne435
4.3.5. Tożsamość społeczna mieszczaństwa pruskiego436
4.4. Rycerstwo-szlachta (Sławomir Jóźwiak)438
4.4.1. Rycerstwo-szlachta do wybuchu wojny trzynastoletniej438
4.4.1.1. Kształtowanie się nowych elit rycerstwa i ich najważniejsi reprezentanci438
4.4.1.2. Struktura własnościowa i dochodowość dóbr rycerskich442
4.4.2. Szlachta w państwie zakonnym w Prusach (1466-1525)444
4.4.2.1. Struktura etniczna i własność ziemska444
4.5. Społeczeństwo wiejskie (Wiesław Długokęcki)447
4.5.1. Wieś na prawie chełmińskim447
4.5.1.1. Sołtysi447
4.5.1.2. Chłopi449
4.5.1.3. Wieś zagrodnicza452
4.5.1.4. Gmina wiejska452
4.5.2. Wieś na prawie polskim453
4.5.3. Wieś pruska455
4.5.4. Przemiany wsi w państwie krzyżackim (1411-1454)462
4.5.5. Przemiany wsi w państwie krzyżackim (1466-1525)465
4.5.6. Inne grupy ludności wiejskiej468
4.5.6.1. Młynarze wiejscy468
4.5.6.2. Karczmarze wiejscy470
4.5.7. Region specyficzny - dolina dolnej Wisły - Żuławy471
4.5.8. Pozarolnicza ludność wiejska (rybacy, bartnicy, myśliwi, budnicy)473
Wykaz skrótów482
Bibliografia485
Indeks osób534
Indeks geograficzny552
Spis map564
Spis ilustracji565

RozdziałII0Władztwoterytorialne(1226–1409)

słowa.Takzredagowanyopisgranic„terytoriumchełmińskiego”,odmiennyniż

wkoncepcieidokumenciekruszwickim,każewątpić,abytedwadyplomy(lub

jedenznich)byłypodstawąprzyredagowaniutekstuugody.Należyraczejprzy-

jąć,żedopierow1235r.Konradzgodziłsięnaterytorialneposzerzenienadania

wstosunkudotego,cozostałoustalonew1228r.BrakwzmiankioWiślemoże

sugerować,żetenpasziemichełmińskiej(gdzieKrzyżacyw1233r.założylimia-

stoToruń)mógłbyćnadalprzedmiotemsporumiędzyKonrademaZakonem.

Kiedypapieżnabrałprzekonania,żeKrzyżakomwPrusachzestronyKon-

radanicniegrozi,już17IX1230r.wystawiłpismowzywającedominikanówwRze-

szyiwEuropieśrodkowejdogłoszeniakrucjatyprzeciwPrusom,abypomóc

Krzyżakomwichdziele27.OChrystianienawetniewspomniał.

BiskupChrystianprzystąpiłdoobronyswojegostanowiskawPrusach.Wio-

sną1231r.próbowałzneutralizowaćKrzyżakówdodatkowymikoncesjami.Naj-

pierwprzyznałimprawozakładaniakościołów(parafialnych)na„terytorium

chełmińskim”orazsprawowanianadnimipatronatu.ZarazpotemnadałZako-

nowitrzeciączęśćPruszwszelkimidochodamiiregaliami–zapewnechodzioob-

szarjużschrystianizowanyipodporządkowanyChrystianowi28.Wolnoprzypusz-

czać,żewPrusachKrzyżacymielibyć–taksamojakwkasztelaniichełmińskiej

–wasalamibiskupaChrystiana.Ponadtotoczyłysię(wlatach1231–1233?)jakieś

rokowaniamiędzyChrystianemaZakonemdotycząceuposażeniabiskupaPrus

wziemichełmińskiej;Krzyżacyzrzeklisięnajegorzeczwszystkichdziesięcin29.

Tymczasempapieżodlipca1231ażdozimy1233r.wystawiałmandatywzy-

wającedominikanówdogłoszeniakrucjaty;miałotozwiązekzprzygotowywaniem

wyprawynaPrusów,chybanarok123430.Jeszczelatem1231r.papieżpisał,że

krzyżowcywPrusachmająkierowaćsięradąbiskupaPrusikrzyżackiegoprecep-

tora(HermanaBalka);napocz.1232r.papieżmilczałobiskupie,jesienią1233r.

wspomniałzaśoniewolibiskupa(uPrusów)iwezwałkrzyżowcówdoposłuszeń-

stwaKrzyżakom31.

27PUBI/181.

28PUBI/182–83.ZdaniemT

.Jasińskiego,Uwagioautentyczności,s.233–236,nadanieprzez

Chrystiana⅓PrusKrzyżakomniestoiwsprzecznościzinformacjązawartąwdokumenciekrusz-

wickim,żeKonradnadałPrusyZakonowi.NadaniekruszwickiemiałobowiemdotyczyćtylkoPrus

pogańskich,natomiastnadanieodbiskupaPrusodnosiłosiędo„terenówschrystianizowanych

przezChrystianalubmającychbyćprzezniegowprzyszłościschrystianizowanymi”.Powstajewo-

bectegopytanie,dlaczegoChrystian,chociażbyłświadkiemnadokumenciekruszwickim,nieza-

strzegłodpowiedniegozapisu.Takizapis,wyłączającyzpodbojuziemiejużschrystianizowane,znalazł

siędopierowdokumenciepapieskimz12IX1230r.–tomożebyćwskazówka,żepapieżprzywilej

kruszwickiwidziałiwtymzakresiedoprecyzowałjegopostanowienia(niewspominającjednakoChry-

stianie).Jeślizaśchodzionadanie⅓PrusprzezChrystiana,tocytowanyautormarację,żedotyczy-

łotoPrusschrystianizowanych,jednakwdokumencieChrystianabraksłowaotym,żeKrzyżakom

miałocokolwiekprzypaśćnaobszarzepogańskichPrus!M.Löwener,DieEinrichtung,s.45,wysunął

hipotezę,żew1231r.ChrystianzawarłzZakonemjeszczejedenukładwsprawiePrus,przyznający

Krzyżakom⅔tegokraju.Brakjestwystarczającegouzasadnieniaźródłowegodlategodomysłu.

29Zob.M.Dygo,Studia,s.76nn.

30Por.M.Gładysz,Zapomnianikrzyżowcy,s.227nn.inaszedalszeuwagi.

31PUBI185,87,100,102.

Brak wyników

Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra