Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Dyskusjawokółparadygmatównaukiwbadaniachlingwistycznych
Lingwistykajakonaukarozważanamożebyćwdwuperspektywach–jakodyscy-
plinaprzynależnadoogólnejmetodologiinauki,obejmującaswoimopisemzarówno
naukidedukcyjne,jakiindukcyjno-empiryczneiwystępującemiędzynimizwiązki,
atakżejakodyscyplinahumanistyczna,którejprzedmiotemjestwszerokimrozumieniu
kultura,obejmującaświatludzi,ichdziałań,ichwytworów,dziejów,motywówichza-
chowańiprzeżyć.Wtakimujęciujęzykoznawstwomacharakterinterpretacyjny.Wje-
goobszarzerozważanemogąbyćproblemyogólnohumanistyczne,wymagającepodejść
interdyscyplinarnych.Oglądlingwistykizpunktuwidzeniatakiejkoncepcjiutrudniapo-
rządkowaniejejrozwojuwgranicachparadygmatów.
PewnepropozycjeuporządkowańprzedstawiliFranciszekGrucza
47
,ZdzisławWą-
sik
48
,TadeuszZgółka
49
,IreneuszBobrowski
50
,AleksanderKiklewicz
51
iinni.Za
punktwyjściarozstrzygnięćwtymzakresieprzyjmujęmetalingwistycznerozważania
FranciszkaGruczy,którynatlehistorycznychiwspółczesnychteoriijęzykoznaw-
czychposzukujeodpowiedzinapytanieoprzedmiot,statusiceletejdyscypliny.Pod
kątempostawionychproblemówustosunkowujesięautorkrytyczniedostrukturali-
stycznejkoncepcjiFerdynandadeSaussure’aipoglądówprzedstawicieliposzczegól-
nychszkółfunkcjonującychwjejramach,wtymKarlaLudwigaBühlera–współpra-
cującegozpraskąszkołąstrukturalistyczną(modelfunkcjijęzykaiaksjomatywjęzy-
koznawstwie),LeonardaBloomfielda(przedstawicielaamerykańskiejszkołystruktu-
ralnej–deskryptywizmu,twórcyjęzykoznawstwabehawiorystycznego)orazLouisa
Hjelmsleva(przedstawicieladuńskiejszkołystrukturalistycznej,twórcyglossematyki)
iteoriigramatykigeneratywno-transformacyjnejNoamaChomsky’ego,wcałymjej
zróżnicowaniuwewnętrznymiwywołanychskutkach.TeoriaChomsky’egospowo-
dowałaposzerzeniezakresubadawczegolingwistykiiprzesunięciejejzainteresowań
główniewkierunkusemantyki,lingwistykitekstuorazlingwistykikompetencjiko-
munikacyjnej.Wyznaczałatakżekierunekrozwojudyscyplinomwspółokreślającym
językoznawstwo,takimjakpsycholingwistyka,socjolingwistyka,pragmatyka,etno-
lingwistykaiinne.
Poddająckrytycekolejneparadygmaty,szczególnąuwagękoncentrujeFranciszek
Gruczanateoriigeneratywno-transformacyjnej.Rozwójgeneratywizmuprzypadałna
latapięćdziesiąteisześćdziesiąteXXwieku,awięcnaczasintelektualnychprzemian
wnauce,związanychzrewizjąjejobiektywnościikategoryczności.Głównepytanie
Chomsky’egodotyczyłoludzkichzdolnościdotworzenianieograniczonejliczbywypo-
wiedzizniewielkiegowswoimzakresierepertuarujęzykowego.Zapunktwyjściaroz-
ważańprzyjąłChomskypojęciakompetencjijęzykowejitwórczegocharakterujęzyka,
związanezwłaściwościamiumysłuczłowieka.Tymsamymrelatywizowałprzedmiot
lingwistyki,rozszerzającgooświatludziiświattworzonychprzeznichwypowiedzi.
PodkreślającprzełomowycharakterteoriiChomsky’egoijejrolędlawspółczesnej
lingwistyki,zastrzegaF.Gruczawyraźniezłożony,dwuaspektowycharakterdyscypliny
———
———
—
47
F.Grucza,Zagadnieniametalingwistyki.Lingwistyka–jejprzedmiot,lingwistykastosowana,War-
szawa1983.
48
Z.Wąsik,Semiotycznyparadygmatjęzykoznawstwa.Zzagadnieńmetodologicznychstatusulingwi-
stycznychteoriiznakuiznaczenia,Wrocław1987.
49
J.Bańczerowski,J.Pogonowski,T.Zgółka,Wstępdojęzykoznawstwa,Poznań1982,s.21-28.
50
I.Bobrowski,Zaproszeniedojęzykoznawstwa…
51
A.Kiklewicz,Język.Komunikacja.Wiedza,Mińsk2006.
18
