Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WrozumieniuhistoriiprzezNiemcównastąpiłazmiana,
znajdującaswójnajbardziejcharakterystycznywyrazuJohanna
GottfriedavonHerdera,któryzapoczątkowałkrytykęwłasnejepoki,
epokiOświecenia.JegoesejpodtytułemAucheinePhilosophiezur
GeschichtederBildungderMenscheit[Totakżefilozofianarzecz
wychowaniarodzajuludzkiego]zostałopublikowanyw1774roku,
wsamymśrodkuOświecenia,iwogóleniezrobiłwrażenia
nastarszympokoleniu.Alejegowpływnapóźniejszyromantyzm
byłowielesilniejszyiistotniejszy.Herderwystępujeprzeciwko
wyłącznejwładzyrozumu,zjegowyświechtanymiargumentami
narzeczużyteczności.Występujerównieżprzeciwkowładzy
samegoczłowieka,który„niczegotakniecierpijakrzeczy
cudownych
i
ukrytych”.
Występuje
wreszcie
przeciwko
historiografii,która,idączaWolteremiHume’em,zapomina
orzeczywistościwimiętychludzkichzdolnościimożliwości,które
pozostajązawszetakiesame.
Widzieliśmy,jakMendelssohn,przyjmującideeLessinga,
podkreślałzcałąmocąosobnośćkażdejjednostkiwjejzdolności
dosamodzielnegomyślenia.Herderipóźniejsiromantycy(czyli
przedstawicieleniemieckiejtradycjionajwiększymdlakwestii
żydowskiejznaczeniu)odrzucilitakierozumienieczłowieka
ipodjęlizapoczątkowanąprzezLessingainterpretacjęhistoryczną.
HerdersprzeciwiasiętezieLessinga,żeczłowiekwprocesie
edukacjinieotrzymujeniczego,czegobyjużwcześniejnieposiadał:
„Gdybyczłowiekzawdzięczałwszystkowyłączniesamemusobie
irozwijałsięwizolacjiodwszelkichzewnętrznychprzedmiotów,
zapewnemożnabywtedynapisaćhistorięczłowieka,aleniehistorię
ludzi,niehistorięcałejrasy”.Człowiek,zdaniemHerdera,żyje
w„łańcuchujednostek”,wwięziz„tradycją[która]formujejego
umysłikształtujejegokończyny”[14].Czystyrozum,podobniejak
czystadobroć,jest„rozsiany”pocałejziemi,żadnajednostkanie
potrafigojużsamodzielnieogarnąć.Zmieniasięon,przemieszcza,
„przybierając–niczymwiecznyProteusz–tysiącekształtów”.
Tawciążzmieniającasiępostaćrozumuzależyodczynników
przekraczających
ludzką
władzę,
takich
jak
„czas,
klimat,
konieczność,świat,los”.Rzecząnajistotniejsząniejestjuż,jak
