Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ewolucjasystemugramatycznego
1.3.5.Innowacjeskładniowe
33
Obserwacjaskładnirównieżpozwaladostrzecliczneprzejawydążeniadoekono-
miiśrodkówjęzykowych.Zarazemunaocznianamonawspółzależności,jakieistnieją
międzyposzczególnymipoziomamigramatyki.Otowybraneprzykłady:
-Wspomnianejużimiesłowypełniąszczególnąfunkcjęwzdaniu.Tradycyj-
nierzecznazywając,tworząonetzw.imiesłowowerównoważnikipodrzędnychzdań
czasowych,wyrażającychróżnezależnościtemporalne:jednoczesność(imiesłowyna
-ąc),uprzedniośćlubnastępczość(imiesłowyna-wszy,-łszy).Składniowekonse-
kwencjezmianwefleksjisąjednaktakie,żebardziejżywotneformyna-ączostają
najpierwuogólnionenawszystkietypyrelacjiczasowych.Wieluużytkownikówjęzy-
kaniezdziwizapewnezdanieSkończyłstudia,piszącpracędyplomową,choćpowinno
onomiećpostaćSkończyłstudia,napisawszypracędyplomową(por.KJP:437).Pro-
cesuogólnianiawewspółczesnejpolszczyźniepostępujeipozarelacjamiczasowymi
obejmujetakżeinneokolicznościakcji:przyczynę,warunekitp.Zdanie:Związki
zawodoweniepodejmujądialoguzwładzą,niewidzącminimumdobrejwolipostro-
nierządowejmożebyćinterpretowanenawielesposobów:zrównoważnikiemzdania
przyczynowego(ponieważniewidzą),warunkowego(jeżeliniewidzą)lub-nasa-
mymkońcu-czasowego(gdyniewidzą)(por.Jadacka2008:194).
-Ustaliłasięformaorzecznikazłożonychorzeczeń:N.dlarzeczowników,
por.JestemPolką,M.dlaprzymiotników,por.Jestpiękna.Formyobuprzypadków
jakofakultatywnedlaprzymiotnikauznajewiększośćjęzykoznawcówwtedy,kiedy
nadrzędnikmapostaćbezokolicznikalubimiesłowu,por.Umiebyćpiękna/piękną
a.Człowiek,będącwolny/wolnym,odpowiadazaswojeczyny21.Jednakzasóbnad-
rzędnychczasownikówdlaformalternatywnychstalesiękurczy.WedługNSPPsąto
dziś:czućsię(jaki?a.jakim?),wyda(awa)ćsię/zda(wa)ćsię(jaki?a.jakim?),por.
Wcaleniebyłtakizły,jakimwydawałsięnapoczątku.Przysta(wa)ćsięformaN.jest
ocenianajakoprzestarzała,podobniejakprzyrobićsię,czynićsię,którymstarsze
poradnikigramatyczneprzypisywałyjeszczerządalternatywny.Rozstrzygnięcianor-
matywnesątuzresztąniejednomyślne.
-Oddawnamówisięipiszeotendencjidonominalizacjiwpolszczyżnie,
tj.zastępowaniaczasownikapodstawowegopochodnymrzeczownikiem,copozwala
skrótowowyrazićdanątreść.Zabiegtenstosujesięchętniewreklamie:Perfekcyjne
golenienawetnaszyi(reklamagolarkiPhilipsa),wnagłówkachprasowych:Łowienie
gruntów,Zmowaaniołówitp.,słowem:wszędzietam,gdzieliczysięoszczędność
miejsca.Sformułowaniatakienosząjednakpiętnooficjalności.Toteżświadomitego
twórcyreklamy,abydotrzećdoodbiorcy,corazchętniejuciekająsiędoprostych
zdańnaśladującychjęzykpotocznyzjegoprzewagąformwerbalnych,por.Sięgnijpo
21TylkowpołączeniachzodsłownikiemobowiązujejakojedynaformaN.,por.byciesławnym/win-
nym,czuciesięchorym/starym.
