Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Czymjestgramatyka?
19
wwarunkachnaturalnychnienastręczaproblemów(pomijamytuprzypadkigłuchoty
iinnychrodzajówwrodzonegoupośledzenia-wtedyjestdużotrudniej).
Kompetencjajęzykowajakojednazpodstawowychzdolnościpoznawczych
zlokalizowanawmózguniejestbezpośredniodostępnaobserwacji.Badaczjęzyka
możejedyniewyciągaćwnioskizprzejawówkompetencji,czylizachowańmow-
nychczłowieka.Napodstawiebadaniaotwartegozbioruzdań,jakiewdanymjęzyku
zostałyutworzoneorazsąimogąbyćtworzone,konstruujesięmodelenaśladujące
ukrytymechanizmmowyidealnegoużytkownikajęzyka.Kluczowąrolęprzypisują
generatywiściskładni-jejstrukturyuruchamiająbowiemprocestworzeniawypowie-
dzi(por.rozdz.9).Trzebajednakpowiedzieć,żeteoriata,stworzonawlatachpięć-
dziesiątychubiegłegowiekunajpierwnaużytekjęzykaangielskiego,którymadość
ubogąfleksję,włączadoskładnitakżewielestrukturmorfologicznych.Naprzykład
formyczasugramatycznegoorzeczeńsąskładnioworozbijanenatematikońcówkę.
Zpunktuwidzeniajęzykówsłowiańskichbyłabytojużmorfologiaalbonmorfo-
składnia’’.Takczyinaczej,mamytudoczynieniazpunktemwyjściaodformy.Aby
cośpowiedzieć,mówiącytworzynajpierwwyjściowąstrukturęgłęboką,stanowiącą
pełneodbiciewszystkichkoniecznychpozycjiskładniowych.Następniezapomocą
regułtransformacjistrukturygłębokiesąprzekształcanewpowierzchniowe,wktó-
rychustalonesąjuższykwyrazów,możliweelipsy(opuszczenieczłonu)itp.Zarówno
strukturygłębokie,jakipowierzchniowenależąjednakdoskładni.
Towłaśniespotkałosięzkrytykąwoboziegeneratywistówwlatachsześćdzie-
siątychXXwieku.KrytycyChomsky’egouznali,żepunktemwyjściawgenerowaniu
zdańsąniestrukturyskładniowe,leczschematylogiczno-semantyczne,tzw.propo-
zycje(łac.prōpositiō‘stwierdzenieczegoś,treśćzdania’-termintenprzyjąłsiętakże
wteoriiaktówmowy,jakapowstałanagrunciebrytyjskiejfilozofiijęzyka).Propo-
zycjemożnaprzedstawiaćwpostacistruktur,naktóreskładająsiępredykat(cecha,
koncept)ijegoargumenty(to,czemusięprzypisujedanącechę,to,międzyczym
zachodzidanarelacja)-jakotzw.strukturypredykatowo-argumentowe.Złożone
predykatypodlegająrozbiciunaprosteelementy,mogącepretendowaćdomiana
uniwersalnych,np.‘ktoś(x)namówiłkogoś(y)doczegoś(z)’totyle,co‘xsprawił,
żeyzacząłchciećz’.Sąoneodpowiednimnarzędziemdomodelowanialudzkiejmyśli
-tego,coioczymchcemycośpowiedzieć.Jesttozatemsemantycznypunktwyjścia,
choćmiędzysemantykąaskładniąniematujakiejśistotnejróżnicy.Zczasemzwo-
lennicytejtzw.semantykigeneratywnej,skupiającejsięnaznaczeniuzdania,zasilili
szeregikognitywistów(jakGeorgeLakoff).
Lingwistykakognitywnaprzyniosłaprzełomwpodejściudojęzykaigrama-
tyki.CoprawdajużChomskyuznałjęzykoznawstwozaczęśćpsychologii,jednak
jegodedukcyjnymodelkompetencjijęzykowejwięcejmawspólnegozmatematyką
ifilozoficznymracjonalizmemniżzpsychologią.Kognitywizm,zainteresowanypro-
cesamimentalnymi,zwłaszczapoznawczymi,iichskutkamidlajęzyka,widziwtym
ostatnimpoprostukontinuumstruktursymbolicznychoróżnymstopniuabstrakcji.
Strukturąsymbolicznąjestjużmorfem,bocośznaczy,tj.symbolizujenamocy
