Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
growałoiosiedliłosięwazjatyckiejczęściimperium17.Niewielkierozmia-
ryprzybrałaemigracjagórnikówpolskichzZagłębiaDąbrowskiegopo
roku1909,którzyosiedlilisięnadAmuremiwKrajuUssuryjskim.Część
znich,rozczarowanasurowościąklimatuibrakiempomocyzestronyrzą-
du,zdecydowałasięnapowrótdodomu.UstaleniedokładnejliczbyPo-
lakówmieszkającychlubczasowoprzebywającychwRosjiwdrugiejpo-
łowieXIXwiekuniejestłatwe.Materiałystatystyczne,jakimidysponują
badacze,mająbowiemczęstocharakterregionalny.Pierwszyurzędowy
spisludnościwcesarstwieprzeprowadzonyzostałdopierowroku1897.
Wykazałon,żenaterenieRosji,nieliczącKrólestwaPolskiego,mieszka-
ło1174784Polaków,zczegoprzeważającaczęść,boaż885952osoby
(75,4%)wdziewięciuguberniachzachodnichnabyłychziemiachpolskich,
wwynikurozbiorówwcielonychdoimperium.WedługŁukawskiegoprzed
IwojnąświatowąwsamejtylkoRosji,bezgubernizachodnich,byłoich
około600tysięcy.Oficjalnastatystykacarska,niezawszewodniesieniudo
Polakówobiektywna,wykazywała,żenaprzełomie1914/1915,awięcjesz-
czeprzedewakuacjąPolakówzKrólestwa,natymrozległymterytorium
przebywało426700Polaków18.Ożywienieipewnezmianywtymzróż-
nicowanymśrodowiskuprzyniosłarewolucja1905roku.Dotegoczasu
jedynymiinstytucjamipolskimibyłyfunkcjonującenajczęściejprzypara-
fiachTowarzystwaDobroczynności.Carskimanifestz17(30)października
1905r.pozwalałnarozszerzenieformorganizacyjnychludnościpolskiej.
Korzystajączzelżeniauciskunarodowego,powstałokilkanaścieróżnych
organizacjipolonijnych.Jednymzpierwszychbyłostowarzyszeniekul-
turalno-oświatowepodnazwą„DomPolski”
,powstałew1906r.wOdes-
sie.Wkrótce„DomyPolskie”pojawiłysięiwinnychmiastachrosyjskich:
Moskwie,Charkowie,Baku,Astrachaniu,Tyflisie.Wwiększychośrod-
kachmiejskichzakładanoczytelnie,biblioteki,księgarnie,kluby,leczni-
ce,amatorskiezespołyteatralne.Zalegalizowanezostałyinstytucjedotąd
konspiracyjne,jakchoćbyStowarzyszenieGimnastyczne„SokółPolski”
.
WPetersburguw1907powstała„MacierzSzkolna”
,placówkaniezwykle
zasłużonadlaszkolnictwapolskiegowRosji.Wszkołachparafialnychpo-
zwolononanaukęjęzykapolskiego,awstarszychklasachtakżeipolskiej
literatury.PozaPetersburgiemprywatneszkołypolskiepowstaływMo-
skwie,Odessieorazwwiększychmiastach,czyliwszędzietam,gdziedość
17Wierszynazbliskaizoddali.ObrazpolskiejwsinaSyberii,podred.E.Nowic-
kiejiM.Głowackiej-Grajper,Kraków2003.
18Z.Łukawski,LudnośćpolskawRosji1863-1914,Oss.1978,s.71-90.
16
