Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
MimobrakuwyraźnegoodwołaniadoArystotelesa,echaPolitykipobrzmie-
wająwcytowanejprzezMarksawKapitalemowiewygłoszonejw1859r.
wNowymJorkuprzezjakiegośobrońcęniewolnictwa:„Murzynaprzeznaczyła
dokondycjiniewolnikanatura,odmawiającmurozumudowładaniainnymi
iwolipracy.Dałamunatomiastpana,abyująłwkarbyjegowolęiuczyniłgo
pożytecznymsługą”
54
.
PodczasgdyjednipodpieralisięautorytetemArystotelesabroniącniewolnictwa,
inniniebyliwstanieuwierzyć,żetakwielkifilozofaprobowałtęniemiłą
instytucję,inaginalisensjegosłw,prbującudowodnić,żebyłonjejprzeciwny.
Przykładytakichpokrętnychinterpretacjipodajewybitnydziewiętnastowieczny
badaczdoktrynypolitycznejArystotelesaWilhelmOncken
55
.Jedenzuczonych
cytujezdanieArystotelesa:„wszelkaniewolasprzecznajestzprawemprzyrodzo-
nym”
56
,niedostrzegając,żeniejesttotwierdzenie,leczczłonpytania
57
.Inny
badacztwierdzi,żefilozofniemanamyślitakiegoniewolnictwa,jakiepanowało
wjegoczasach,leczcośwrodzajurzymskiejklienteli.Uczonytendodaje,że
wsystemieArystotelesaEzop,SpartakusczyEpiktetniebylibyniewolnikami
58
.
Onckenwodpowiedzinatozwracauwagę,żewksiędzeIPolitykiniemamy
przecieżdoczynieniazprojektemidealnegopaństwa.
Należypamiętać,żeniewolnicywAtenachniebylizdanicałkiemnałaskę
iniełaskępanw.OdpradawnychczaswwświątyniTezeuszabyłazyldla
zbiegw,ażycieniewolnikabyłochronionenarwnizżyciemczłowieka
wolnego
59
.Arystotelesdoradza,bystawiaćprzedniewolnikiemperspektywę
wyzwoleniajakonagrody
60
.Samzresztąuwolniłwtestamencieczęśćswojej
służby,areszciezapewniłśrodkidożycia
61
.
Uczenizwracająuwagęnato,żepoglądyArystotelesananiewolnictwomogły
uchodzićwjegoczasachzadośćstaroświeckie.Piszeononiewolnikach
zajmującychsiędomemipozostającychpodbezpośredniąopiekąpana,podczas
gdywwczesnejGrecjidużaliczbaniewolnikwpracowaławwarsztatach
imanufakturach.NiejestwięcwpełniprawdziwetwierdzenieArystotelesa,że
niewolnikjestpomocnikiemwdziedziniedziałania,aniewytwarzania
62
.Opisany
54
Huxley,op.cit.,s.9-10.Por.K.Marks,Kapitał,t.III,Warszawa1957,s.421.
55
W.Oncken,DieStaatslehredesAristoteles,t.II,Leipzig1875(reprint:Aalen1964).
56
Polit.,ks.I,rozdz.2,§7.
57
S.L.Steinheim,AristotelesüberdieSklavenfrage.AntagonismengegenalteundneueAusleger,
Hamburg1853(cyt.przezOnckena,op.cit.,s.30).
58
C.W.Göttling,DenotioneservitutisapudAristotelem,Ienae1821,s.9(cyt.przezOnckena,
op.cit.,s.30-31).
59
60
Oncken,op.cit.,s.35.
Polit.,ks.VII,rozdz.9,§9.
61
Diog.Laert.ks.V,rozdz.14-15,cyt.przezHuxleya(zob.wyżej,przyp.42),s.8.Zob.też.
AristotelisEpistularumfragmentacumtestamento,wyd.M.Plezia,Varsoviae1961,s.67-70.
62
Polit.,ks.I,rozdz.2,§6.Zob.Oncken,op.cit.,s.39-40iJ.Brunschwig,L’esclavagechez
Aristote,„Cahiersphilosophiques”,nr1,IX,1979(cyt.przezF.Wolffa,Aristoteetlapolitique,Paris
1991,s.81-82).
18
