Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
scepuste’(dziśwtejfunkcjiznaczeniowejwystępujesłowopustynia)34.Fra‑
zeologizmprzyjśćwzłągodzinęniezawierawspółcześniewyraźnychwskaź‑
nikówarchaiczności,askrywadawnysensrzeczownikagodzinaCmoment’35.
Całkowiciedziśzleksykalizowanewyrażenieprostozmostuprzechowuje
dawnąwartośćznaczeniowąsłowamostCwymoszczona,bitadroga’-wyjś-
ciowysenszwiązkutoCprostozdrogi,zpodróży’36.Wsformułowaniupan
całą,pełnągębąwyrazgębastanowipewnegorodzajuarchaizm-niema
tutajpejoratywnegozabarwienia,którejestjegonieodłącznącechąwdzi‑
siejszychzwiązkachluźnych37.Niejasnąwspółcześniegenezęmakonstrukcja
porównawczablady,zblednąćjakchusta.Wciąguwiekówdoszłodoprze‑
obrażeńdesygnatuwniejzawartego:chusta-dziśjestprzeważniewzorzy‑
sta,kolorowa,kiedyśbyłabiała,wykonanazpłótna(por.historycznądefi‑
nicjęchustyCpłatpłótnaobrębionydoróżnychpotrzeb,doobwinięcia,do
uwiązaniaitd.’,SL)38.
Dotegotypukonstrukcjiniezwykletrudnodotrzeć,trudnojenwyłowić”
zzasobówfrazeologicznychpolszczyzny.Współczesnesłownikiniepodają
prawdziwejichgenezy,wżadensposóbniesąoneteżwleksykonachwyszcze‑
gólniane(brakopatrzeńdawnegosensukwalifikacją:archaiczny).Wobectego
nigdyniemożnamiećpewności,żebazamateriałowajestkompletna39.Już
Wprowadzenie
34Znaczeniesłowapuszczazostałowpolszczyźnierozszerzoneonowątreść:Cpusty,tzn.
bezludzi’.Takimobszarembyłazarównoprzestrzeńpełnapiasku,jakiprzestrzeńmocno
zalesiona.Wzwiązkuztym,żewjęzykupojawiłsięnowywyraz-pustynia,dawnegorze‑
czownikazaczętoużywaćtylkowodniesieniudoniezamieszkałychmiejsczalesionych.Por.
A.Markowski:500zagadekojęzyku.Warszawa1975,s.195.Obiblijnymrodowodziezwro‑
tupisalim.in.:S.Bąba:Zżyciawybranychzwrotówbiblijnychwewspółczesnejpolszczyź-
nie.W:BibliaakulturaEuropy.Red.M.Kamińska,E.Małek.T.1.Łódź1992,s.168-170;
S.Koziara:Frazeologiabiblijnawjęzykupolskim.Kraków2001,s.66-69;J.Miodek:Głos
wołającego-napuszczyczynapustyni.W:Idem:Przezlatazesłowempolskim.Wrocław
1991,s.82-84.
35Por.E.Ostrowska:Zdziejówjęzykapolskiegoijegopiękna.Szkiceistudia.Kraków
1978,s.166;S.Bąba:Innowacjefrazeologiczneł,s.12.
36Por.H.Kurkowska,S.Skorupka:Stylistykapolska.Zarys.Warszawa1959,s.159.
37Por.H.Kurkowska:Ozmianachznaczeńwyrazów.nPoradnikJęzykowy”1949,z.3,
s.10-15.
38Por.A.Jawór:Reinterpretacjeł,s.40-41;A.Piela:Niestabilnefrazeologizmył,
s.358-359.
39WedługustaleńM.Borejszo,wSłownikujęzykapolskiegopodredakcjąM.Szymcza‑
kakwalifikatoramichronologicznymi(przestarzały,dawny,historyczny)opatrzonołącznie
2400wyrazówiichznaczeń,awięcokoło3%całegozgromadzonegowsłownikumateriału
leksykalnego(liczbaarchaizmówleksykalnychjestwiększaniż1200jednostek,aseman‑
tycznychwynosiokoło1100).Natomiastngrupaarchaizmówleksykalnychisemantycznych
zachowanychwstałychzwiązkachwyrazowychwspółczesnejpolszczyznyjestoczywiście
znaczniemniejszaiobejmujewprzybliżeniuokoło140nieużywanychlubdopierowycofy‑
wanychzpowszechnegoobieguwyrazóworazdalszeokoło150wyrazówużywanychobecnie
winnychniżpoświadczonewefrazeologizmieznaczeniach”(M.Borejszo:Oarchaizmach
leksykalnychisemantycznychł,s.343).S.Bąbapodaje,żewewspółczesnejfrazeologiiza‑
chowałosięponad1000przeżytkówiosobliwościleksykalnych.Badaczprzykładyprzeżyt‑
