Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
(F143),„uczynićniewolnicąmoichfantazji”(F143),uczynić„ofiarąka-
prysu”,wepchnąćwpotrzask(F143),„dosięgnąćich”,zepsuć„przemocą
psychiczną”(F147),„diabłemposzczuć”(F147).Podlegaćdominacjito
być„złapanymzagardło”(F141),aleuwolnićsięspoddominacjito
„chwycićzagardło”.SymetrycznośćreagowaniajestwFerdydurkeprzed-
miotemkpiny,aleizasadądziałaniaJózia.
KulminacjąstrąceniainnychwbezbronnośćjestwFerdydurkenaru-
szanieprywatności,którenieprzedstawiadlaJóziażadnegoproblemu.
Dopaśćinnegowchwili,gdyjestwyłuskanyzFormy,toznaczybezbron-
ny.Napis„Veni,vidi,vici”naścianiełazienkimapoinformowaćofiarę,że
zostałazprywatnościodartazupełnie.Manipulowanieinnymipoprzez
strącaniewbezbronnośćinaruszaniecudzejprywatnościjestwFerdy-
durkeformąbudowaniawolnościwłasnej.Józiozresztąwcaleniewytrą-
caludzizFormy,byichzniejwyzwolić,lecz–jaksamotymmówi
–strącaichwformyniższe,estetyczniegorszeiponiżające.Pragnie„wy-
trącićzformy”,takbystraciligłowę(F160),wpadającw„śmiesznyży-
wiołbrzydoty,ohydy,plugastwa”.
StrukturafabularnaFerdydurkemacharakterantyretrospekcyjny,
choćcojakiśczaspowracająwniejretrospekcyjnemigawkizdzieciń-
stwa.Józionierozmyślanadtym,cozrobiłludziom,odktórychsięuwol-
nił.Niepowracadosytuacji,któresamzaaranżował,żebysięodnich
uwolnić.Ruchnarracjijestlinearny,słowa:Dalej!Naprzód!nadająkie-
runekopowiadaniu.Ludzieusunięcijakoprzeszkodywruchukuwolno-
ścisąwymazywanizpowieściowegoświata,poprostuznikająznarracyj-
negohoryzontu–ipamięcibohatera–bezśladu.Odalszychichlosach
niedowiadujemysięniczego.OSyfoniewiemy,żesiępowiesiłpotym,jak
Miętuszgwałciłgoprzezuszy,aleinni?Cowłaściwiestałosięzinnymi?
Strategiawymazywanianiejestżadnądrugorzędnącechąstrukturyar-
tystycznejFerdydurke.DlaJóziaistniejepytanie:Kimbędę?Czymmnie
uczynią?Nieistniejepytanie:Cojauczynię(couczyniłem)innymiczym
onisięstanąpodwpływemtego,coimuczynię(uczyniłem)?Józiomówi
o„deformacjachuczynionychmiprzeznich”(F192),alenigdyodeforma-
cjachuczynionychimprzezsiebie,chociażinterakcyjnawizjaGombrowi-
czaażsięprosiłaotakądeformacyjno-manipulacyjnąwzajemność!
Wświetleontologiibytuspołecznego,takjakjąrysowałmłodyGom-
browiczwlatachtrzydziestych,nieistniałamożliwość,bykiedykolwiek
powstałospołeczeństwo,którebudowałobyiwspierałowolnośćwjednost-
ce,bospołeczeństwosamowsobietoprzeciwieństwowolności.Nawet
jeślizbiorowość,np.naród,walczyowolność,wswoimwnętrzuukrywa
mechanizmyowielkiejmocyzniewalająceindywiduum,comłodyGom-
browiczuważałzastanniezmienialny.Bóldeformacji,płynącyzuwię-
zieniawFormie,odczuwatylkomniejszość.Większość,takjakzostała
13
GrzechyGombrowiczaprzeciwkowolności
