Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wycofajsięztego,czymjesteśnazewnątrz.Niechcięogarnielękprzed
wszelkimuzewnętrznieniem.Zamiastryczeć–jatoczuję–powiedzsobie
zpokorą–mniesiętoczuje”21.
Naparęnaściemiesięcyprzedwybuchemwojny,klęskąWarszawy
ipowstaniemobozukoncentracyjnegowAuschwitzpisałGombrowicz:
„nietojestnajważniejsze:umieraćzaidee”i„wiary”,„aleto:wycofaćsię
okrokizdobyćdystansdowszystkiego”,co„wydarzasięznami”(F83).
JakjednakmiałbyzastosowaćwpraktycetezaleceniaGombrowicza
człowiek,któryzgodniezeswojąwiarą,awięcnajgłębszymiprzekona-
niamireligijnymi,decydowałbysięoddaćżyciezainnego?Jakwtakiej
ekstremalnejsytuacjimiałbywcielaćprojektetycznydystansuwobec
FormywpisanywFerdydurke?Jakmiałby„zdobyćdystansdowszystkie-
go”?InaczymmiałobywłaściwiepolegaćzalecaneprzezGombrowicza
jego„wycofaniesięokrok”?Matkakażdegoznas–pisałGombrowicz–
powinna„wpajaćwsynanietylkozasady,lecztakżezdolnośćumykania
im,iżbygonieprzydusiły(F83)”.Jakjednakczłowiek,którydecydował-
bysięoddaćżyciezainnych,miałbyokazać„zdolnośćumykania”zasa-
dom,„iżbygonieprzydusiły”?Czyoddającżyciezainnego,dawałbydo-
wód,żezasadygojednak„przydusiły”,toznaczyuległFormie,tracąc
prawdziwąwolnośćiautentyczność?Ijakieskutkiwywołałoby,gdyby
ktoś,ktokierujesięimperatywempoświęceniażyciawimięwiary,po-
wiedziałsobie:„zamiastryczeć«Jawtowierzę–jatoczuję–jawtowie-
rzę»”–mówięsobie„zpokorą«Mniesięwtowierzy–mniesiętoczuje
–mniesiętopowiedziało,uczyniło»”(F83).Igdybytenczłowiekbyłka-
płanem,naczymbymogłopolegaćto,żepowinienon–jakpisałGom-
browicz–„zlęknąćsięołtarza”(F83)?Czykapłan,którywgodzinieosta-
tecznejpróby„zlęknąłbysięołtarza”,miałbywsobiesiłęofiarowania
siebiezainnych?Gdybynp.wgodzinieostatecznejpróbyMaksymilian
Kolbezgodnieztymisłowamiuwierzył,żewcaleniewierzy,tylkomu
sięwierzy,czybyłbywówczaswstanieoddaćżyciezażycieInnego?
Chodziosprawęzasadniczą.Osensiograniczeniaprojektuetycznego
wpisanegowFerdydurke.Jaktensensiteograniczeniabadać?
JakonarratorFerdydurkeGombrowiczwlatachtrzydziestychpoda-
wałswojeetycznezaleceniawlekkiej,ironicznejformie,kamuflującczy
osłabiającichstanowczośćiostrość.Jeślijednakwyjmiemyjeztekstu
macierzystegoiumieścimywsytuacjachalternatywnych,podobnychdo
tych,któreonsamwswojejtwórczościzupodobaniemkonstruował22,być
___
___
___
___
___
___
___
___
21SformułowaniatesązwięzłąparafrazązaleceńGombrowiczapodanychwpartii
eseistycznejFerdydurke(F78-83).
22NaprzykładwdramacieHistoria,gdzierysowałwyobrażonesytuacje,wktórych
rozmawiałzcesarzemNiemiecWilhelmemII,Wieniawą-Długoszowskimczymarszałkiem
Piłsudskim,przedstawiającimswojezaleceniaetyczne.
StefanChwin
24
