Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
przedstawionawFerdydurke,wcaleniecierpizpowoduuwięzienia
wFormie,przeciwnie:cierpiwłaśniewtedy,gdyjejsięFormarozsypuje
iwymyka.ZupełnieinaczejniżJózio,któryniemożewybaczyćwiększo-
ści,żeświetniesięonaczujewwięzieniuFormy.Tazadratkwiwnim
głębokoinapędzagododziałania.DlaniegozamknięciewFormiejest
nieszczęściem,ograniczeniem,klęską.Dlawiększościbyciezamkniętym
wFormiejestrodzajemcodziennegoszczęścia,któretrzebachronićprzed
prowokacjamizbuntowanegointruza.ParadoksZuty,którajestprzy-
kłademtakiegoszczęścia,tkwiwtym,żetadziewczyna,uwięzionabez
resztywFormiepensjonarki,jestrównocześnie–jaktoGombrowicz
przedstawiał–„pewnasiebie,obojętna,samadlasiebie”(F129),czyli
rezygnujączwolnościnarzeczpełnegoutożsamieniasięzFormą,osiąg-
nęłastanistnieniapozarelacyjnego,wyzwolonegospodciśnieńinterakcji,
októrymJóziomożetylkobezsilniemarzyć4!
ObrazyzagrożeniazestronyinnychsąwFerdydurkeprzemożne.
Kluczemdorelacjizinnymi(isamymsobą!)sąsłowa:„zjeżyłemsięcały
–poczułemczłowiekajakpiespsa”(F15).Ta„psia”antropologiazagro-
żeniajestuGombrowiczazgruntuantychrześcijańska.WświecieFerdy-
durkeideabudowaniawspólnotybliźnichniewchodziwrachubę.Społe-
czeństwonigdysiętakąwspólnotąniestanie,ponieważgradominacji
izniewoleniajestjegopodstawą.Fundamentemdynamikifabularnej
Ferdydurkejestresentymentprześladowaniajednostkiprzezwiększość,
hiperbolizacjastanówbyciaofiarąinnych,zgniecenia,złapaniawpo-
trzask–iprawodoagresjiobronnej.ZnacznaczęśćFerdydurkejestpisa-
najęzykiemprzemocyzniewalającejiprzemocyreaktywnej,uznawanej
przezJóziazacałkowicieusprawiedliwioną.
Ciąglesłyszymy:„niemogłem”–„musiałem”.Tenrytmwyznacza
dynamikężyciawewnętrznegobohatera.Studiumstanówprzygniatającej
niemożnościiniezwalczonejkoniecznościjestspecjalnościąGombrowicza
izajmujedziewięćdziesiątprocenttekstu,coczynijegopierwsząpowieść
prawdziwąantologiąformzniewolenia.ZapewneFilidorianty-Filidor
wydostalibysięzmatnisymetriiianalogii,gdybybylizdolnidodystansu
wobecFormy.Rzeczwtym,żewlatachtrzydziestychGombrowiczsocjo-
logięmieszałzontologią,cowzasadniczysposóbrzutowałonajegokon-
cepcjęczłowieka,wykluczającnadziejęnawyzwolenie.Forma,takjakją
przedstawiałwFerdydurke,jestbowiemtyleżwytworemMiędzyludzkie-
___
___
___
___
___
___
___
___
4ParadoksZutypoleganatym,żetadoszczętuzniewolonaprzezFormędziewczyna
jest–jakbypowiedziałSchulzoBiance–cudowniezgodnazesobą(B.Schultz,Wiosna,
[w:]tenże,Proza,Warszawa1973,s.159),doskonale–jakbydotegododałaNałkowska–
zgodnazeswoimtypem.CierpieniepojawiasięwniejniezpowoduuwięzieniawFormie,
leczwchwili,gdyFormaodniejodstaje–czylidokładnieodwrotnieniżwprzypadku
Józia.
StefanChwin
14
