Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XVIII
Wstęp
Wartozwrócićuwagęnato,żenajważniejszesłowaztytu-
łówwymienionychksiążek(proces,przygoda,tworzenie)pod-
kreślająpierwszorzędnyaspektdynamizmu:rzeczywistości
jakotakiej(proces),ludzkiejcywilizacji(przygoda)ireligii
(tworzenie).Sygnalizujątymsamymkluczowąmyślfilozofii
Whiteheada:żenakażdywymiarświatanależyspojrzećzper-
spektywyjegoewolucji,pojętejwtakisposób,żekolejneetapy
wnoszącośautentycznienowego.Choćówprocesniejesttak
racjonalny,jakwyobrażałsobieHegel,toniejestteżcałkowi-
cieprzypadkowy,jakwynikałobyzteoriiDarwina.Whitehea-
dowskametafizyka-nieuchronniehipotetyczna-uwzględnia
zarównonowość,jakiograniczającestruktury,wzajemnepo-
wiązaniewszystkichrzeczyiideały,którewpewnymsensie
wyznaczająkierunekzmian.Ideałytewyrastajączęściowozsa-
mejewolucjiwszechświata,aczęściowopochodząodBoga,
wdużejmierzeimmanentnegoświatuiograniczonegowswojej
wiedzyorazmocynaturalnąkreatywnościąrzeczywistości.
Patrzączperspektywybiograficznej,poglądytemożnapo-
traktowaćjakowypadkowąmłodzieńczej,dośćtradycyjnej
religijności,którazostałapoddanatestowiwtrakciestudiów
wCambridgeprzezcałkiemjużwtedylicznegronoliberałów:
agnostykówiwolnomyślicieli,starającychsięwyciągaćrady-
kalnewnioskizutratywiarywpajanejimwelitarnych,pry-
watnychszkołachśrednich,doktórychuczęszczali
9
.Wtym
9
Zresztąonirównież,jakzauważyłbiografWhiteheada,rekompensowa-
lisobieniekiedytęutratęwdośćnieoczekiwanysposób,naprzykładwia-
rąwtelepatię.VictorLoweprzebadałsprawozdaniazposiedzeńApostołów
izauważyłmiędzyinnymi,żebyłaonrozpowszechnionawśródtych,którzy
-jakMcTaggartiSidgwick-otwarcieokreślalisięjakoateiścilubagnostycy
(por.V
.Lowe,AlfredNorthWhitehead,t.1,dz.cyt.,s.143).Jestjednakmoż-
liwe,cozauważasamLowe,żezichperspektywytawiarabyłacałkiemkon-
sekwentnąpróbąodcięciareligiitychprzyczółków,którepodkoniecwieku
XIXutrzymywałyjeszczejejatrakcyjnośćwśróduczonych:jeślitelepatiajest
czymśrealnym,wówczassporaczęśćzjawiskparapsychologicznych,będących
wówczasprzedmiotempowszechnegozainteresowania,dasięwyjaśnićbez
