Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.
Myśloklimaciewdziejachludzkości
31
Niebyłotoostatniezetknięciescenydramatuludzkiegożyciazpotężnymisiła-
minatury.Kolejne,równiedramatyczneitakżezwiązanezezmianamiklimatycz-
nymimiałomiejscejużwczasachnowożytnych.
WXVIIw.powszechniedałysięzauważyćzmianyklimatyczne,którezwykło
sięnazywać„małąepokąlodowcową”.JakzauważaGoeffreyParker(ur.1943),
małoktóryregionświatauniknąłkonsekwencjiglobalnegoochłodzenia.Susze
ikatastrofalniesłabezbiorywrolnictwiedotknęłyChiny,cowkonsekwencjido-
prowadziłodorewoltywefekciektórejnastąpiłoprzejścieoddynastiiMingdo
Qing.SłabeplonyzbieranorównieżwJaponii,gdziewlatach1637-1638nawy-
spieKiusiudoszłodonajwiększejrebeliichłopskiejwnowożytnejhistoriitego
państwa.WIndiachskutkiwielkiejsuszytowarzyszyłykrwawejwojniesukcesyj-
nejwlatach1658-166281.
Pomiarytemperatur,którewykonywanoregularniejużwlatach1654-1667
wróżnychkrajachpołudniaEuropy,wskazują,żezimybyłymroźniejszeośred-
nio1oCniżtezkońcaXXw.BadaniaprzeprowadzonewSzkocjiwskazały,żetrzy
najzimniejszedekadyitrzynajzimniejszelatanaprzestrzeniostatnichośmiu
wiekówmiałymiejscepomiędzy1630a1700rokiem.Inneświadectwasugeru-
ją,że1641r.byłczasemtrzeciegonajzimniejszegolatanaprzestrzeniostatnich
sześciustulecinapółkulipółnocnej,zaśzimawlatach1649-1650wedługpo-
miarówmiałabyćnajmroźniejsząwhistoriipółnocno-wschodniejczęściChin82.
Tetrudnewarunkiklimatyczneitowarzysząceimniepokojespołeczne(woj-
nyirewolucjem.in.weFrancji,naSycylii,wNeapolu,wAnglii,wRosji,powstania
wUkrainieiwimperiumosmańskim)utrzymywałysięażdopoczątkuXVIIIw.,
costanowinajdotkliwszyinajdłuższyokresglobalnegoochłodzeniawcałym
holocenie83,któregoskutkiodczułcałyówczesnyświat.Dlategoklimatolodzy
nazwalitenokresmianem„małejepokilodowcowej”.
Wydarzeniatenajwyraźniejskłoniłyówczesnychbadaczydopoważniej-
szegozajęciasięklimatem,zachodzącymiwnimzmianamiorazwywieranym
przezniegowpływemnaróżnesferyżycia.CharlesLouisdeSecondat,baron
deLaBrèdeetdeMontesquieu(1689-1755),znanyszerzejjakoMonteskiusz,
francuskiflozofiprawnik,dostrzegałzwiązkiklimatuzprawamiobowiązują-
cyminaokreślonymterytorium.Poświęciłtemuzagadnieniuczteryzsześciu
ksiągtrzeciejczęściswojegowiekopomnegodzieła„Oduchupraw”.Dowodził
wnichmiędzyinnymi,żeklimatwywierawpływnakształtowanieustrojówpań-
stwowych,anawetmaznaczenieprzywyborzelokalizacjistolicypaństw84.
81
G.Parker,Globalnykryzys.Wojna,zmianyklimatyczneikatastrofawXVIIwieku,Oświęcim2019,
s.24-25.
82
Ibidem,s.17-18.
83
Holocentonajmłodszaepokageologicznaczwartorzędu,obejmującapolodowcowy,współczesny
etaphistoriiZiemi,któryrozpocząłsięok.10tys.lattemu.
84
Montesquieu,Oduchupraw,Tom1,Warszawa1957,s.398-399.
