Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.3.Erazmianizmareformacja
49
ErazmianinJanDantyszek,podróżującyw1523r.przezRzeszę,spe-
cjalnieodwiedziłWittenbergę,gdyż-jakzanotował-nktoniewidział
papieżawRzymieaniLutrawWittenberdze,niemalnicniewidział”
149
.
Znaczącododawał,żeniełatwojestodwiedzićreformatora-jakmożna
siędomyślać,obleganegoprzezciekawskichinieustanniezajętegopisa-
niem.CharakteryzującLutra,dyplomataodwołałsiędoznanegotoposu,
wskazując,żeksiążkireformatoradobrzeoddajątakżejegoosobowość
150
.
Wtwarzyreformatorapłonęłyprzenikliweoczyoniecoszalonymwyglą-
dzie,językbyłcięty,zaprawionyżartemiironią,asamozachowanienawet
niecokordialne.Jednymsłowem-jakpiszeDantyszek-neinguttGesselle”.
Luterbyłmężemuczonym,wymownym,aleteżzłośliwym,aroganckim
inienawistnym,atakującympapieża,cesarzaiinnychwładców.Złożoność
iambiwalencjatejocenybardzotrafnieoddająstosunekwieluerazmian
doLutrawewczesnejfaziereformacji.
PolemikaLutrazHenrykiemVIIIspowodowałakolejnąfalęnacisków
naErazma,doktóregozewszystkichkrańcówEuropypłynęływezwania
dozajęciajasnegostanowiskawtejkwestii
151
.Erazmrozpocząłnadnim
pracęzapewnejużjesienią1523r.,aopublikowałwewrześniunastepnego
rokuwBazyleijakotraktatOwolnejwoli(Deliberoarbitriodiatribesive
collatio)
152
.6wrześniaErazmwysłałtakżedwalisty,wktórychwyjaśnił
przyczynyiokolicznościstworzeniatejpolemiki.KsięciuSaksoniiJerzemu
wyznał,żedonapisaniadziełaskłoniligopapieżKlemensVIIikrólAnglii
149
UUB,H.155,k.191r-192v[=Dantiscus,#186],J.DantyszekdoP.Tomickiego,
Kraków,8VIII1523(nQuinonRomaepontificemetVitenbergaeLutherumvidissent,vulgo
nihilvidissecrederentur”).
150
Ibidem(nTalemhabetLutherusvultum,qualeslibrosedit[ł].Quissitaliisin
rebus,librieiusclareeumdepingunt”).
151Allen,Opusepistolarum,nr1283,1298,1313,1340;zob.E.Rummel,Erasmusand
hisCatholicCritics,t.1,Niewkoop1989.
152CollectedWorksofErasmus,t.76:Controversies,wyd.Ch.Trinkaus,Toronto1999;
OperaomniaDesideriiErasmiRoterodami,t.9,wyd.J.Clericus,Leiden1705,s.1215-1248;
zob.M.Barral-Baron,Del’inspirationaurejet:RenaissanceetRéforme,nOdrodzenie
iReformacjawPolsce”61,2017,s.31-60;eadem,L’Enferd’Erasme.L’humanistechrétien
faceàl’histoire,Genève2014;T.H.M.Akerboom,ErasmusandLutherontheFreedomof
theWillintheirCorrespondence,nPerichoresis”8,2010,s.233-276;G.G.Kroeker,Erasmus
andtheFreedomoftheWill,w:FrühneuzeitlicheKonfessionskulturen,wyd.T.Kaufmann,
K.vonGreyerz,A.Schubert,Gütersloh2008,s.249-261;R.Marius,MatrinLuther’sErasmus
andHowHeGotTatWay,nErasmusofRotterdamSocietyYearbook”18,1998,s.70-88;
starszapracaofundamentalnymznaczeniu:K.Zwickendraht,DerStreitzwischenErasmus
undLutherüberdieWillensfreiheit,Leipzig1909;zob.teżI.Höss,GeorgSpalatin1484-1545,
Weimar1989,s.261-281;ostatniopopol.:D.Nowakowski,Herezja-tolerancja-consensus
Ecclesiae.WolnośćreligijnaijejgranicewmyślpoglądówErazmazRotterdamu,nTePolish
JournaloftheArtsandCulture”5,2013,s.139-157.
