Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
ŁukaszTrzciński
zakorzenieniawdoświadczaniuprzestrzeni28.Niewątpliwiemożnapowiedzieć,że
cielesnośćczłowiekaorazjegobyciewświecieprzestrzeniiczasuwyznaczapod-
stawowewzorcepostrzeganiaimyślenia.Czyjednakniejesttozbytmało,bynatej
podstawietwierdzić,iżtowłaśnietewzorcemogąstanowićpodstawęporozumienia
międzykulturami?Przecieżkulturajestwłaśnieinterpretacjąwielupodstawowych
doświadczeń,niezawszeprzekładalnychnasiebie–wychodzipozato,cojąokreśla
odstronymaterialnej,wtymszczególniebiologicznej.Dlawielumyślicielistanowi
cienkąikruchąwarstwęnadsferąbrutalniematerialnejnatury29.
Namarginesiemożnadodać,żeniepowinnosięprzytymcałkowicielekceważyć
ideiantropolingwistówzwracającychuwagęnawyznaczanieobrazuświataprzez
strukturęużywanegojęzyka.Tezyantropolingwistyki,nawetwjejosłabionejwersji,
wspomagajątwierdzenieotrudnozbywalnymdziedzictwiekulturowym,różnymdla
każdejspołeczności,posługującejsięinnymjęzykiem.Idziezatymtezaotrudnej
iskomplikowanejprzekładalnościrozumieniasensówjakiejśkulturowookreślonej
wizjiświatanaobrazoinaczejzdefiniowanejjęzykowejstrukturze30.
Wydajesię,żeźródłakulturymogąbyćodkrytewewszystkichwskazanychdo-
tychczasdziedzinach:biologii,nieświadomościijęzyku.Maonajednaktakżeswe
niewątpliweźródłowświadomejtwórczościbadaczy,artystów,myślicieliitych
wszystkich,którzypoznają,przekształcająikreująświatzgodniezeswąwoląiza-
mysłami.Toprzedewszystkimwtejsferzeznajdująsięwartości,zewzględuna
którepodejmujesięróżnedziałania31.Oneteżsązwykleprzywoływane,gdymówi
sięodialogumiędzykulturamiicywilizacjami,zwłaszczadzisiaj,umieszczającten
dialogwaspekcieglobalizacji.Toonebowiemstanowiąsedno„prawczłowieka”,
którewtoczącymsięprocesiejawiąsięjakoichnieodłącznyaspektideowy.Jakjed-
nakwiadomo,wartościtesąróżne,nierazniesłychanietrudnedouzgodnienia.Gdy
naPolinezjirodzicedochodzilidowiekuodpowiedniegodoprzejściawzaświaty,
bylipoddawaniprzezswedziecipróbiemającejwskazać,czyówczasjużnadszedł.
Rodzicewspinalisięnapalmy,adziecitrzęsłynimi–jeżeliktośspadał,toznaczyło,
28
Por.G.Lakoff,M.Johnson,Metafory...,s.36–40.Otoparypojęćprzeciwstawnych,których
geneząjestwspomnianeodwołaniesiędodoświadczeniaprzestrzeni:Góra:szczęśliwy,świadomy,zdro-
wieiżycie,panowanie,więcej,przewidywanie,przyszłewydarzenia,wysokistatus,dobro,prawość,
racjonalność.Dół:nieszczęśliwy,nieświadomy,chorobaiśmierć,poddaniesię,mniej,niskistatus,zło,
nieprawość,emocjonalność
29
R.Ingarden,Książeczkaoczłowieku,WydawnictwoLiterackie,Kraków1987.
30
Por.B.Whorf,Język,myślirzeczywistość,przeł.T.Hołówka,PIW,Warszawa1982.
31
Trudnotuzgodzićsięzprymitywnymitezamideterminizmutechnologicznego,zgodniezktó-
rymiczłowiekniedziałazewzględunawartości,ponieważwjegoświadomościniepojawiająsięone
wkonkretnychsytuacjach.Podawanyprzykład,żekierowcadojeżdżającdo„garbu”naulicy,któryma
spowolnićjegoprędkość,niemyśliowartości,jakąjestochronażyciadzieciwychodzącychwtym
miejscuzeszkoły,alekoncentrujesięjedynienatym,bydostosowaćprędkośćdowarunkównajezdni,
jestcałkowiciechybiony(takjakwiększośćrozumowańtegokierunku).To,żeniepojawiasięwjego
świadomościżadnawartość(„nieunosisięiniekrążyonawpowietrzu”),nieoznacza,żeniepostępuje
zewzględunanią–działaprzecieżzgodniezochronąwartościustanowionąprzezspołeczność,której
jestczłonkiem.Toona,zewzględunatęwartość,poprzezmechanizmyinżynieriispołecznejwymusza
odpowiedniedziałanie.Jeżelizaśkierowcaniedostosujesiędosytuacjiizapłacimandatlubjeżelispo-
wodujewypadek,niebędziesądzonyzewzględunamechanicznedziałania,jakiewykonywałwokreślo-
nejsytuacji,alezewzględunanaruszeniewartości,jakąjestzdrowieiżycie.
