Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
HistoriaCzęstochówki,miejsceirolaw
dominium
klasztorujasnogórskiego
29
OdtworzenieukładuurbanistycznegoizabudowyCzęstochówkiw1.połowieXVIIw.
ułatwiająźródłaikonograficzne–trzyrytowanepanoramyotoczeniaklasztorunaJasnejGórze
zokresujegooblężeniaw1655r.:pierwszaautorstwagdańskiegomiedziorytnikaJohannaBens-
heimera,wedługrysunkuznanegomalarzagdańskiegoAdolfaBoya,wykonanaok.1657iopu-
blikowanaw1659r.(il.67),następnietasamakompozycjaretuszowanaprzezrytownikakra-
kowskiegoJanaAleksandraGorczyna(sporządzonaw1659,wydanaw1681r.),awreszcie
samodzielnedziełotegoż,przedstawiającesymultanicznąpanoramęoblężeniawedługopisu
zNowejGigantomachii...przeoraAugustynaKordeckiego(pierwszewydaniew1657r.wKrako-
wie),datowanepo1668r.(il.68)90.Bardzozbliżonąkompozycjęprzedstawiawielkoformatowy
obraznazywanyWidokiemoblężeniaJasnejGóryw1655r.lubUcieczkąSzwedówspodJasnejGóry
w1655r.,umieszczonynadłukiemtęczowymiwejściemdoprezbiteriumkaplicy-sanktuarium
cudownegoobrazu(il.69).Datowanydotądnaokresmiędzy2VII1656i9V1657r.,byłon
przypisywanymalarzowizakonnemuzpracownijasnogórskiej,o.FelicjanowiRatyńskiemu91.
Mimoróżnicwkompozycjiwymienionychdziełmożnaprzyjąć,iżośdrewnianejzabudowy
Częstochówkiwyznaczałprzebiegającyprzezniątrakthandlowy;poobustronachdrogiusta-
wionebyłyzwróconedoniejszczytamiparterowebudynki–obiekarczmyorazdomyichałupy,
podczasgdywgłębidziałekznajdowałysiętowarzysząceobiektygospodarcze.Pośrodkuwsi
traktnieznaczniesięrozszerzał,tworzącpodłużnyplac.Perspektywęzamykałaodzachodu
wzniesionanaplaniecentralnymzkopulastymzadaszeniemzlatarniąkaplicaśw.Rocha,oto-
czonaskupiskiemdomów92.
PomyślnyrozwójCzęstochówkiprzerwałraptowniepotopszwedzki.Jeszczeprzedroz-
poczęciemoblężeniaklasztorujasnogórskiegoprzezwojskagen.BurchardaMülleravonLühnen
(18XI-25XII1655)przeoro.AugustynKordeckipoleciłznieśćwszystkiekramyibudyrozło-
żonewokółwzgórzaklasztornego93.Wtrakciewalkoblężniczych,dnia19XI,samiobrońcy
podpaliliogniemartyleriiCzęstochówkę,wktórejSzwedzirozlokowalibateriedział.Zniszcze-
niadotknęłyrównieżsplądrowaneiczęściowospalonemiasto,folwarkorazsąsiedniąosadę
przyklasztorześw.Barbary94.PoodstąpieniuSzwedówichodbudowanadalniebyłamożliwa,
ponieważjeszczewkońcumarca1656r.najeźdźcyróżnymisposobamikilkakrotniepróbowali
zdobywaćklasztor95.WieśucierpiałateżodszalejącejwKoroniewlatach1660-1662epidemii
dżumy96.Kolejneszkodypoczyniły7IX1665r.walczącebratobójczozesobąnieopodaltwier-
dzywojskakrólewskieJanaKazimierzairokoszoweJerzegoSebastianaLubomirskiego97.Skalę
90Widacka1983,s.301-303,305,306,307-308,309,il.4,6,7;Chrościcki1987,s.122,123,128-129,il.11;Borowska-Anto-
niewicz1988,s.12,13-14,ryc.I;ostatnioponownieBorowska-Anotniewicz2002,s.464,475.
91Zob.Chrościcki1987,s.130,il.9;ostatnioGolonka2002b,s.496;Golonka,Żmudziński2002,s.56,58,il.74,75.Ryci-
nęJohannaBensheimeraodróżniaodpozostałychkilkaelementów,wtymsposóbprzedstawieniadrewnianejzabu-
dowyCzęstochówki.AnalizakompozycjiobrazuzJasnejGórypozwalaprzypuszczać,iżstanowionakompilację
pierwszejrycinyBensheimerazok.1657r.(zniejautorpłótnaprzejął,zniewielkimizmianamilubuproszczeniami,
ogólnątopografięterenu,widoktwierdzyiklasztoru,sylwetkękościołaśw.św.AndrzejaApostołaiBarbaryiklasz-
torunowicjackiegowrazzpobliskąosadąifolwarkiempaulińskim,orazkaplicęśw.RochawCzęstochówce)oraz
samodzielnejkompozycjiGorczynazlat60.XVIIw.(któraposłużyłazawzórdlaujętegowukośnejperspektywie
widokuCzęstochówki).Zasygnalizowaneinspiracjegraficznepozwoląbyćmożeprzesunąćdatowaniepłótnana
niecopóźniejszyokres,jednakwciążnieznanypozostajeczaspowstaniarycinyGorczyna.Jejnajwcześniejszaznana
publikacjanastąpiładopierow1681r.Por.Widacka1983,s.305;Chrościcki1987,s.129,130.
92Borowska-Antoniewicz2002,s.475.
93Kordecki1991,s.24,30;Wójcik2002,s.319.Zob.ostatnioBochenek1997,s.78.
94Kordecki1991,s.88-89.Por.:Nowak1957,s.205;Kersten1975,s.157,il.15;Bochenek1997,s.81,82.
95Wójcik2002,s.330.
96Odnośniewielkiegopomorupozakończeniupotopuszwedzkiegozob.:Namaczyńska1937,s.86-87,90,91;Jaworski
1998,s.116,119;Karpiński2000,s.27.
97Kęder1993,s.97;Snoch1999,s.58,60-61;Hoflmann2001,szczególnies.46-53,54.
