Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ZygmuntGlogerwESpisze:n(ś)Gdyzalotnikowi,starającemusięorękę
panny,chcianodaćdozrozumieniaodmowę(azalotyodbywałysięnaj-
częściejpodjesień),podawanoiczęstowanogoarbuzem.Stądpowstało
wyrażenie:»dostaćarbuza«,czyliodprawę.Takiesameznaczeniemiała
czarnapolewka,czyliczerninalubwienieczgrochowin,zawieszonywiz-
bie,gdzienocowałkonkurent.ZwyczajpodawaniaarbuzapochodzizRusi,
gdzieuludumłodzianowiprzybywającemuzeswatemniechętnadziewoja
nazakąskępoprzyniesionejprzeznichwódcepodajeniebochenchleba,
alenibytoprzezpomyłkę»harbuz«”(ES,hasło:arbuz).Dawnapolszczyzna
dokumentujejeszczeinnezwiązkinazywającesymboliczneodrzucenie
oświadczyn,np.:dać/dostaćszarągęś,wieniecgrochowy.Zanikdawnych
obyczajówspowodowałzatarciemotywacjitychzwiązków,awkonse-
kwencjiichzapomnienie.Współcześniewciążrozumiemysymboliczny
charakterczarnejpolewki,cozawdzięczamyMickiewiczowi,którywPanu
Tadeuszuuwieczniłzwyczajczęstowanianiechcianegokonkurenta(Jac-
kaSoplicy)czarnąpolewką,por.cytat:nIjużmiałsięoświadczać,lecz
pomiarkowano,/Iczarnąmupolewkędostołupodano”(PanTadeusz,
Ks.II,w.281-282).Dobrzeznanyjestteżfrazeologizmzwyrazemkosz:
dać/dostaćkoszaCodmówićrękikonkurentowi,odprawićzalecającegosię’,
choćtrudnowspółcześniewskazaćjegogenezę.Związektenwywodzisię
ześredniowiecznejkaryrzezaniasięwkoszu(jejcelembyłoośmieszenie
winnego).Ówzwrotmiałwprzeszłościszersząsemantykę-odnosiłsię
nietylkodoodrzuceniaoświadczyn,lecztakżenazywałróżnesytuacjeod-
mowy.Byćmożedlategoprzetrwałdonaszychczasów(NKPP;Pajdzińska
1988:483-484).Tęsamąsemantykęmiałoteżdawnepołączeniedać/do-
staćodkosza.WyrazodkoszznaczyłdawniejCodrzuceniepropozycjimał-
żeńskiej,rekuzę,odprawę’(SDor).
arka
(łac.arcaCskrzynia’)
arch.Cskrzynia’
rel.ArkaPrzymierzaCwgBiblii:drewniana,pozłacanaskrzynia,
wktórejprzechowywanotablicezdziesięciorgiemprzykazań’
arkaprzymierzaCto,cołączyprzeszłośćzteraźniejszością;coś
pośredniego,łączącegoprzeciwstawneelementyrzeczywistości’
26
