Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
pracyadomem).
Heterotopia(odgr.
heterotopos
–różnelubinnemiejsca)jestkategoriąoznaczającąmiejscemiejsc,
umożliwiającąopissplątanychsiecirelacjiwyznaczającychmiejscaipozwalającąnarekonstrukcjęregułich
nieustannejkreacjilubrekreacjiwzróżnicowanychpraktykachspołecznych.Heterotopieistniejązapewne
wkażdejkulturze,wkażdejcywilizacji.„Miejscategotypusąpozawszystkimimiejscami,chociażniejest
wykluczonamożliwośćwskazaniaichlokalizacji”(tamże,s.120).Sąoneabsolutnieodmienneodwszystkich
miejsc,któreodzwierciedlają,ijednocześniepozostająwlustrzanej(przeciwnej)relacjidopojęciautopii
–miejscabezmiejsca.
Miejsca-heterotopiemajązwiązekzkulturąspołeczności,wktórejfunkcjonująigdziesąznakami
ustanawianianowychnormwówczas,gdystarenormyprzestająfunkcjonować.Heterotopiesąrównież
sposobempostrzeganiaprzestrzenijakonacechowanejwokreślonysposób.Mianemtymmożnaokreślić
szczególnemiejscaocechachzmiennych,hybrydycznych,wirtualnychlubnaznaczonychukrytymiśladami
historii.Foucault(2005,s.121–122)przytaczaprzykładcmentarza:wświetlehistorycznychzmian
lokalizowaniagowprzestrzenimiejskiej(razwcentrum,kiedyindziejnaperyferiach)możnadostrzeczmiany
sposobupostrzeganiaśmierci,którawoczachspołeczeństwastawałasięcorazbardziejtoksyczna
iniehigieniczna.Heterotopiajestwięcprzestrzeniąlubmiejscemzawieszonymmiędzyprawdziwąprzestrzenią
społecznąaprzestrzeniąutopijną.Istotnyjestprzytymczas,któryzmieniadanąprzestrzeńbądźteż
przeciwnie,zdajesiękumulowaćjąwjakimśmiejscu(jakwmuzeachlubnastrychachstarychdomów,gdzie
przechowujesięhistoriewielupokoleń).Wszystkiekulturyustanawiająheterotopie–jesttostaławłaściwość
każdejludzkiejzbiorowości.
Heterotopieniemajążadnejuniwersalnejpostaciimogąprzyjmowaćrozmaiteformy:
Heterotopiekryzysu
,będącezasłoniętąprzedoczamiinnych,wydzielonąprzestrzenią,jak(wkręgu
kulturyeuropejskiej)szkołazinternatemalbopokójwmotelu,gdziedziałaniaczyzachowanianiemożliwe
dojawnegorealizowaniarozgrywająsiępozazasięgiemwzroku.Wtzw.społeczeństwachprymitywnych
sątomiejscaświętelubzakazane,gdzieprzebywająjednostkibędącewstaniepewnegokryzysuwobec
pozostałych,np.młodociani,starcylubciężarnekobiety.
Heterotopiedewiacji
–takie,wktórychumieszczasięosobywykraczająceswoimdewiacyjnym
zachowaniemczystanempozaogólnieprzyjętenormy(sanatoria,szpitale,schroniska,więzienia,domy
opieki).
Heterotopiejednegorealnegomiejsca
,mogącegozestawiaćliczne,pozornieodległeodsiebie
przestrzenieimiejsca,wewspólnąrzeczywistość–naprzykładogrodybędącepierwotnie(wkulturze
Orientu)odwzorowaniemdywanówiświętąprzestrzenią,atakżemikrokosmosemdlaróżnychistnień
(owadów,roślin,drobnychzwierząt).
Heterotopiezwiązanezakumulacjączasu
,naprzykładmuzeaprzechowującepodjednymdachem
przedmiotynależącedoróżnychepokistylów,któreistniejąjakgdybypozaczasem,broniącswej
zawartościprzedjegoniszczącymwpływem.
Heterotopiezwiązanezczasemwpostacipłynnej,przejściowej
–czasowegoświętowania,jakjarmarki
wypełniającesięludźmiwokreślonychporachlubwioskiwypoczynkowedlamieszkańcówmiast.
Heterotopiesystemuotwarciaizamknięcia
,któryjeizolujelubprzeciwnie–czyniprzepuszczalnymi,
cosprawia,żegeneralnieniesątomiejscałatwodostępne,jakprzestrzeńpubliczna.Wejściedonichjest
alboprzymusowe,alboteżdostępwymagaspełnieniaokreślonychpraktyklubuzyskaniapozwolenia,jak
naprzykładdoskandynawskiejsauny.
Heterotopiepozornieotwarte
,którewrzeczywistościcośskrywają,naprzykładamerykańskiemotele,
doktórychprzyjeżdżasiępoto,abyukryćprzygodnyromans.
Heterotopiepełniąceokreślonefunkcjewstosunkudopozostałejprzestrzeni
.Funkcjetepolegają
nabiegunowejprzeciwstawności:jestniąalbotworzenieiluzjiprzedłużaniarzeczywistejprzestrzeni
(heterotopiailuzji),alboteżidealneidokładneporządkowanie,kontrastującezrzeczywistym
nieporządkiem(heterotopiakompensacji).
Heterotopiąmożebyćwyimaginowanaprzestrzeńprzywołanaprzezdzieciwtrakciezabawylub
indywidualnyobrazmiastatworzonyprzezmieszkańców.Foucaultzwracawtensposóbuwagę,
żezrozumienieprzestrzeniorazrelacjerozgrywającesięwewnątrzlubteżnazewnątrzniejwymagająstałych
negocjacji,mogąbyćosadzanewcoraztoinnychmiejscachiartykułowanewciążodnowa.Przestrzeń
maznacznywpływnaludzi,zwłaszczanazwiązanezniądoświadczenia,zależnieodtego,czyjestdoniej
swobodnydostęp,czyteżnależydostosowaćsiędojejwymogów.
Foucaultowskaperspektywa,nazywającaheterotopiamimiejscabędąceantytezamialboalternatywami
konkretnychmiejsc,pozwalatakżenauchwycenieprocesusukcesywnegozastępowaniaheterotopiiprzez
wirtualnąrzeczywistość.Przykładypanującychspołecznychstrukturwładzy(dlaFoucaultasąto
naturalizowanealbotradycyjnetrajektoriehistorii)pokazują,jakwhistorięicywilizacjęZachoduwpisanejest
kontradyktoryjnemyślenie:sakralnelubświeckie,niebiańskieiziemskie,zamkniętelubotwarte,wiejskie
imiejskie(pomijamytuobszernerozważaniaFoucaultaowładzyizniewoleniu).Najwyższyczas,apeluje
filozof,zastąpićprzestrzennośćzwiązanązzachodnimitradycjamifilozoficznymiiarchitektonicznymi,
opartyminasystemiehierarchii,siatek,dwoistościidialektyce(czyli
defacto
całąspuściznępoKartezjuszu),
czymśbardziejelastycznymimniejuporządkowanymjakosposóbmyślenia,zatolepiejprzystającym
doklimatuepokiponowoczesności.Dlaspołeczeństwaprzestrzeńniejestwięcpojęciem,doktóregopasuje
jakakolwieknormatywnamiara,jestnatomiastpłaszczyznąłączącąróżneświatyalbowielokrotne
