Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
państwoiwładza.
Wrozważaniachinnychfilozofówmożnabyłodopatrzećsięantynomiimiędzywytworzonąwumyśleidealną
przestrzeniąaprzestrzeniąrzeczywistąimaterialną,czylikrólestwemformkonceptualnychatym,cofizyczne
izarazemspołeczne.PrzestrzeńspołecznaLefebvre’abyłarzeczywistąiokreślonąprzestrzeniąwrealnym
czasie.Niejestonaabstrakcją,pisałLefebvre,leczjednymzważnychczynnikówuczestniczącychwtworzeniu
społeczeństwa,przestrzeniąspołecznąwyprodukowanąprzezspołeczeństwo,pojemnikiemstosunków
społecznychinaczyniemgromadzącymśladyhistorii(„wynikiprzeszłychdziałań”).Przestrzeńuczestniczy
wdialektycznejwymianiezludźmi,trwającejprzezhistorię.Niejestjednakbiernąpłaszczyzną,naktórej
rozgrywająsięstosunkispołeczne,alepełniwobecnichaktywnąlubwręczinstrumentalnąrolę.Zawiera
wsobie,przypisującimodpowiedniemiejsca,społecznestosunkiprodukcjiorazreprodukcji,począwszy
odmikrostrukturalnych:międzypłciamiigrupamiwiekowymiorazwewnątrzrodzin,domakrostrukturalnych,
jakstosunkipracy,jejpodziałiorganizacja.Wszystkotosprawia,żewprzestrzeniijejokreślonymkształcie
odbijasięjakwlustrzecałahierarchiaizłożonośćstosunkówspołecznych.Przestrzeńprodukuje(wytwarza)
społeczeństwo,pisałLefebvre,poto,żebyodgrywałaonadecydującąrolęwpodtrzymywaniuciągłości
reprodukcjispołecznej.Poszczególneodwzorowania(formylubwyobrażenia)przestrzeniniesąhipostazami,
alewspólnymiwytworamipraktykipolitycznej,systemuspołecznego,podziałupracyisposobuprodukcji.
PrzestrzeńmauLefebvre’adwojakieznaczenie.Popierwsze,należącdonatury,wewspółczesnymświecie
jestniczyminnymniżrodzajemsurowca,zktóregoczerpiąwszystkiespołeczeństwawtrakcieprocesu
wytwarzaniaprzestrzeni.Podrugie,każdysposóbprodukcjiikażdespołeczeństwowytwarzaprzestrzeń
wewłaściwysobiesposób,uruchamiająccharakterystycznedlasiebiepraktyki,wedługktórychprzestrzeńjest
następniekonstruowana,naznaczanaiprzyswajana.Przybieraonatymsamymróżnepostacie.Możebyć
czystąformą,pozbawionąwszelkiejtreściiwolnąodjakichkolwiekinterpretacjiideologicznych.Możebyć
wpełniwytworemspołecznegoprocesuhistorycznegoorazprzykładówludzkiejaktywności.Dalej,być
efektemspołecznegopodziałupracy,wtymsensiejestrównieżmiejscem–oparciemdlaludzi
ipomieszczeniemdlaichwytworów.Wreszcie,możeistniećprzestrzeńsłużącapolityceiwładzyjako
narzędziemanipulacji.Nadewszystkojednakprzestrzeńjestproduktem,jakinneproduktylubrzeczy,
służącymreprodukcjispołecznychsiłwytwórczych.WswoimmodeluprzestrzeniLefebvrewprowadza
pojęciowątriadę,charakteryzującąsposóbjejistnieniaifunkcjonowania.Sątozatem:
Praktykiprzestrzenne
obejmująceprodukcjęireprodukcję,poszczególnemiejscaiprzestrzennezespoły
zabudowy,charakterystycznedlakażdegoustrojuspołeczno-ekonomicznego.Praktykiprzestrzenne
zapewniająpewienstopieńciągłościispójnościstosunkówprodukcji.
Reprezentacjeprzestrzeni
(
représentationsdel’espace
),odpowiadającepojęciuprzestrzeni(
conçu
l’espace
)będącejprzedmiotemanalizy,dyskusji,planowania,projektowania–zawszezwiązanych
zestosunkamiprodukcjiiwszelkimiwymogami,jakietestosunkinarzucająorazwiedzą,znakami,
kodami.
Przestrzeniereprezentacji
(
espacesdelareprésentation
),czyligłębszeznaczenia,jakiemogąkryćsię
zaplanamiirealizacjamiprzestrzennymi.
Kodowane,powtórniekodowaneizdekodowane,przestrzenieucieleśniajązłożonąsymbolikęukrytychlub
tylkopozornieniewidocznychstronżyciaspołecznego.Prowadzitozjednejstronydokrytykispołecznych
porządkówimyślispołecznej,zdrugiej–przybieraformęciała,estetyki,płci,przestrzenimieszkalnej(
l’espace
vécu
)albohistorycznegopodłożanowychmożliwości„uprzestrzennienia”życiaspołecznego.
Lefebvrepisałnieotylewytwarzaniu,cooprodukcjiprzestrzeni.Wjegotrójczłonowymmodeluzostałaona
ściślepowiązanaześrodkamiprodukcjiorazzreprodukcjąsiłwytwórczych.Wkapitalizmie,będącymgłówną
materiąrozważań,środkiprodukcjiznacząprzemysł,elektronicznelubcybernetycznetechnologie,wydobycie
surowców,masowyagrobizneszjednejstrony,orazkrzywdząconiskiepłacerzeszrobotników,szczególnie
kobietidzieci,wTrzecimŚwiecie–zdrugiej.
Większośćsystemówprawnychjestnastawionanaochronęwłasnościprywatnej.
Różneformyprzestrzeniwsojuszuzkapitałemwytwarzajątakżemiasta:zespadkobiercówśredniowiecznej
tradycjiprzemieniłysięoneobecniewcentrafinansowe,ośrodkiwładzyorazindywidualnejispołecznej
konsumpcji.Ludzkiesiedzibysąwnichwytwarzanejak„mieszkalnepudła”.
Lefebvrezaprzągłmarksistowskąteoriędowyjaśnienianaturyistrukturyprzestrzeni.Jednązosiwytyczało
tupojęciepraktykprzestrzennych,różnychdlakolejnychformacji–sposobówprodukcji.Każdysposób
produkcjichcesiebieuwiecznić,powielić,adążenietojestwidocznenawszystkichpoziomachspołecznej
struktury:odmakroekonomicznego(inwestycjekapitałoweialokacjekapitałufinansowego),przezreprodukcję
władzyczysiłwytwórczych,doskalidomowegoogniska.Praktykiprzestrzenneiwyprodukowanaprzestrzeń
mającharakterprzestrzenispołecznej,sąonebowiemtworzoneprzezludziwewspółdziałaniuznaturą,
włańcuchunastępstwaminionychiobecnegosposobuprodukcji.
Przestrzeńmatakżewłaściwościstrukturalne:modyfikacjalubzmianajednegozjejelementówskładowych
możepowodowaćmodyfikacjepozostałych.Dasięjednakprzewidzieć,wjakisposóbprzestrzeńjakocałość
lubjejposzczególneskładnikibędąreagowałynatemodyfikacje.Najważniejszejestto,żesposób
funkcjonowaniaprzestrzenipowielawszystkieobserwowalnefaktyiprawidłowościformacji,napodłożuktórej
wyrasta–copozwalatakżecześciowowyjaśniaćnaturętychformacjizapomocąwyjaśnianianatury
przestrzeni.DominacjakapitalizmunawspółczesnymZachodzierównasięcorazczęściejprodukowaniu
abstrakcyjnejprzestrzeni,cechującejsięspołecznąfragmentacją,homogenizacjąihierarchizacją.Lefebvre
widziałoznakiwyłaniającejsięztegonowejformy–przestrzenizróżnicowania,nazwanejtakzewzględu
naoczekiwanie,żebędzieonadostatecznieodporna(wdialektycznymsensie)wobecsiłhomogenizujących
