Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wielkości.Senstegopojęciazmieniałsięstopniowowmiaręrozwojufizykidoświadczalnejiteoretycznej,
zwłaszczawXXwieku,czylipoupowszechnieniusięteoriiwzględnościEinsteina.Widziałaonaprzestrzeń
jakonierozerwalniezwiązanązczasem,zktórymtworzyławspólnączasoprzestrzeń,zależnąodrozkładu
iruchumasciał.Zpunktuwidzeniaogólnejteoriiwzględności,przestrzeńtakajestnajbliższarzeczywistości,
pozwalanaopisanienajwiększejliczbyzjawisk.TeoriaEinsteina,akcentujączwiązekprzestrzeniiczasu
wramachsprzężonejczasoprzestrzeni,dostarczyłanaukowychpodstawdowodowinaatrybutywnycharakter
przestrzeniwobecmaterii.DziękiEinsteinowifizykaimatematykautwierdziłysięwprzekonaniu,żenie
istniejeżadnabezwzględnanaturaczystrukturaprzestrzeni,asamaprzestrzeńniejestbytemabsolutnym,
leczwymiaremwzględnymwstosunkudoszybkościiruchuobserwatora.
Dalszymkrokiemwkierunkurelatywizacjiprzestrzenibyłaniedawnospopularyzowanageometria
fraktali.Tradycyjnageometria,będącaprzedtempodstawąmyśleniaoprzestrzenności,azwłaszczaojej
odwzorowaniach(np.omapach),opierasięnakonstrukcjachzłożonychzliniiprostychlubkrzywych.Tym
sposobemwszystkiemapystosowałyprzestrzennewymiaryprostoliniowelubsferyczne.Fraktalemogąjednak
działaćodmiennie,zarysowujączłożonekrzywezgiętewwieluskalachalbonawetwnieskończonejliczbie
skal.To,cowydajesięmałenajednejskali,możeokazaćsięznaczącowiększeprzyzastosowaniuinnejskali.
Innymisłowy,przestrzeńniejestjednorodna.Wewnątrzniejmamydoczynieniazwielkąrozmaitością
wymiarówiskal.Pojęcieskali(wymiaru)wtakiejprzestrzenijestproblematycznesamowsobiewówczas,gdy
większośćzwyczajowychpojęćnatematprzestrzeniopierasięnazałożeniu,żeistniejeskalamającajakiś
absolutnysens,wedlektórejistniejąprzedmiotymałeidużelubprzedmiotyowiększejpojemnościmogące
mieścićwsobiemniejsze,awszystkieonesąwymierne(Peitgen,Jürgens,Saupe2002).
Wedługgeometriifraktaliprzestrzeńmaformęnieprzejrzystejtekstury,gdzieżadnaskalaniemaznaczenia,
akażdawielkośćmożebyćpodzielonananieskończonąliczbęmniejszychskładników,odnoszonychzkolei
donieskończonejliczbywzorników,doktórychmożnajeprzykładać.Niemawiększejczymniejszejskali,tak
jakniemabliższejczydalszejodległości.Zgeometriifraktaliwyrastajązłożonesystemymyśloweiteoria
globalnegochaosu:motyltrzepiącyskrzydełkamiwjednejczęściświatamożewywołaćburzęwinnejjego
części.Niemażadnegobezwzględnegowymiaru,wedługktóregomałeprzyczynysprawczewiązałybysię
zniewielkimiskutkamilubprzeciwnie–pokaźneprzyczynywywoływałybyskutkiowielkimzasięgu;nie
matymsamymbezwzględnejprzestrzeni.
Materialistyczneiidealistycznepojmowanieprzestrzeni
Filozofiawswojejdługiejhistoriistworzyławieledefinicjiprzestrzeni:jakopróżni(uDemokryta),jako
przestrzeniabsolutnej(wteoriiNewtona),jakoprzestrzeniwzględnej(wpracachLeibniza)czywreszcie,
wbliższychnamczasach,jakoprzestrzenilogicznejorazwszelkichstanówrzeczy(uWittgensteina).Wmiejsce
systematycznegoomówieniaograniczymysiędalejdoprzykładówwróżnymstopniuinspirującychsposób
widzeniaprzestrzeniprzezsocjologię.
Wmyślifilozoficznejodpoczątkurywalizowałyprzeciwstawnekoncepcjeprzestrzeni:idealistyczna
imaterialistyczna.Wedługpierwszejprzestrzeńjestgłówniewytworempoznającegoumysłu,świadomości,
myśli,aświatmaterialnyjestwobecnichczymśpochodnymiwtórnym.Wedługdrugiejprzestrzeńistnieje
materialnie,obiektywnie,wsposóbnieoddzielnyodmieszczącychsięwniejobiektówfizycznych.Nakładają
sięnatokolejnerozbieżneujęcia:absolutystyczneirelatywistyczne.Wedługpierwszegoznichprzestrzeńjest
bytemabsolutnym–wznaczeniuabsolutyzmuidealistycznegolubmechanistycznego–czyliistnieje
niezmienneiwiecznie,niezależnieodnastawienialudziczyspołeczeństw.Wedługdrugiegoprzestrzeńjest
relatywna,czylipojmowanajakozależnośćmiędzyobiektami,coimplikujematerialistycznepojmowanie
przestrzeni,nieodłącznejodistniejącychwniej,wzajemniepowiązanychobiektów(Rykiel,Pirveli2005).
Następnerozróżnienieodpowiadaepistemologicznejdychotomiipostawyobiektywnej(Arystotelesowskiej)
isubiektywnej(Platońskiej).Polaryzacjapoglądówmaterialistycznych–uznającychprzestrzeńzarealną,
istniejącąobiektywnie,orazidealistycznych–jakoideibędącejwyobrażeniemumysłu,awięcrozumianej
subiektywnie,odtwarzasięwwielurozbieżnych,socjologicznychkoncepcjachprzestrzeni.Opozycja
subiektywizmuiobiektywizmuwnaukachspołecznychnależydonajstarszychantonimii.
Wświetletychprzeciwnychujęćprzestrzeńistniałasamaprzezsię(czyliobiektywnieimaterialnie,jak
widziałjąArystoteles)lubjakokategoriapoznania,podlegającaróżnymprzyczynowymzależnościom(wten
sposób,idealistycznie,pojmowałjąPlaton).Arystoteles,wiążącprzestrzeńzmateriąiruchem,stworzył
podstawędlapogląduoobiektywnejnaturzeprzestrzenijakokoniecznejipowszechnejwłaściwościwszelkich
rzeczy.WkoncepcjiPlatońskiejprzestrzeńbyłaczynnikiempośredniczącymmiędzyświatemideiaświatem
przedmiotówdostępnymzmysłom,przestrzennośćzaśzostałauznanazajedynącechęwspólnątym
przedmiotom.
Wfilozofiinowożytnej,przynajmniejdoczasu,jednązgłównychperspektywbadanianaturyifunkcji
przestrzenibyłzbudowanynapotrzebyastronomiiifizykimodelpustejprzestrzeniKartezjusza.Zapoczątkował
onzmianęsposobupostrzeganiaprzestrzenności.Kartezjuszstałnastanowiskumaterialistycznym:uznawał
przestrzeń,rozumianąjakorozciągłość,zapodstawowyiobiektywnyatrybutmaterii.Wedługniegomateria
byłarozciągliwa,awięcprzestrzenna,cooznacza,żeniemożeistniećrozciągłość(przestrzeń)bezmaterii,
czylipróżnia.Definiowałotoprzestrzeńjakocałośćstosunkówmiędzywspółistniejącymiobiektami
(przedmiotami)materialnymi,ichrozmieszczeniem,rozmiaramiikształtami,określanymiprzezrozkład,
porządeklubrozplanowaniemateriiwruchu.
PoglądyKartezjuszastałysiępodstawąaprioryzmu,któryznalazłwyrazwontologicznych
iepistemologicznychpoglądachImmanuelaKanta.Wjegorozumieniupojęciaprzestrzeniiczasunależą
