Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kontekstfilozoficzno-teologicznydyskusji
43
bliźniegoiszacunkudosamegosiebie)stanowiąpodstawowe,wręczkonsty-
tutywnewłasnościmoralneosoby.Uczuciemoralnebyłobyzatempewnąkon-
sekwencjąuświadomieniasobiewartościmoralnejczynuiwydanegosądu,
występującąjużniewobszarzeczystegoczypraktycznegorozumu,leczwsfe-
rzeemocjonalnej.Drugimaspektemniniejszejdefinicji,niepojawiającym
sięwcześniej,jeststwierdzenienieomylnościsumienia113.Wtymwypadku
Kantjestzgodnyztomistycznątradycjąchrześcijańską(oczywiścieprzyca-
łejróżnicyterminologicznej),stwierdzając,iżniedorzecznościąjestuważać,
żesumieniejakoosobistysądozgodnościmojegoaktuzocenąsumienia(coś
zbliżonegodoklasycznegoprasumienia)możebyćmylne-choćoczywiście
sądsumieniadotyczącyprzedmiotudziałania(klasycznaconscientia)może
byćbłędny.RóżnisięjednakżeImmanuelKantwyraźnieodsynejdezjologii
chrześcijańskiejuważając,iżmójsubiektywnysądjestsłusznywkażdejinnej
analogicznejsytuacjidlakażdejinnejosoby.Innymisłowy:filozofzKrólewca
dokonujeuniwersalizacjiosobistegosądusumienia.
NakoniecpodkreślmybardzoważnyelementKantowskiejkoncepcjisu-
mienia:uważałje-podobniezresztąjakswojedwaimperatywymoralne-za
jedynieformalneipustetreściowo114.Możesiętowydawaćdziwnewświe-
tlepowyższychakapitów,wktórychtakwielepowiedzianezostałootym,
czymsumieniejest.Jednakże,cowielokrotniepodkreślaSchopenhauer,owa
nprawno-dramatyczna”forma,wktórąKantubieraopisywaneprzezsiebie
sumienie,niestanowijegoistoty,leczjestczymśsztuczniedodanym,este-
tycznymornamentem,niezaśistotnymanicharakterystycznymelementem
sumienia115.Azatem,mimożefilozofzKrólewcausiłowałnadaćsumieniu
charakterracjonalny(nwewnętrznysędzia”,nrozumpraktyczny”,nmoralna
władzasądzenia”,nświadomość-obowiazek”),ostatecznietrudnojąuznaćza
taką,skoromajedyniecharakterformalny,beztreściowy.Wtakisposóbsy-
nejdezjologięKantainterpretujeMaryWarnock,podkreślającformalistyczny
iautonomicznyrysjegoteorii:
Takajest,wogólnychzarysach,koncepcjaKanta.Stałasięonapodwalinąokreślo-
nejteoriietycznej.TworzącyjąmyślicielezgadzalisięzKantemcodotego,żewarto-
ścikreowanesątylkoprzezwolnypodmiotdziałającywświecie,odrzucalijednakże
pogląd,żewolapodmiotu,jeślimabyćnakierowananadobro,musimiećracjonalny
charakteriuniwersalneuprawomocnienie.Centralnympunktemkażdegoetycznego
woluntaryzmujestwywodzącesięzKantaprzekonanie,żeludzie,dziękiwyposażeniu
wwolęstanowiącąźródłowartości,sąistotamicałkowicieodmiennymiodwszelkich
innych,żyjącychwewszechświecieistot116.
Itak,mimoracjonalistycznychzałożeń,defactoKantprzyjąłpozycjęwo-
luntarystyczną,stającsiępunktemodniesieniadlawiększościwspółczesnych
113Zob.I.Kant,Metafizycznepodstawynaukiocnocie,dz.cyt.,s.69-70;M.Warnock,
Egzystencjalizm,dz.cyt.,s.30.
114Zob.W.Szewczuk,Sumienie,dz.cyt.,s.39.
115Zob.A.Schopenhauer,Opodstawiemoralności,dz.cyt.,s.62;64-65.
116M.Warnock,Egzystencjalizm,dz.cyt.,s.14.
