Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
44
RozdziałI
teoriiautonomicznychtraktującychsumienieniejakoodczytującelubapli-
kującewartościinormy,leczswobodnietworząceje.
Zanimprzejdziemydoprzeanalizowania,czymwrzeczywistościbyłyhi-
storycznekoncepcjewoluntarystycznesumienia,podsumujmynurtracjo-
nalistyczny,rozciągającysięodPlatonadoTomaszazAkwinui(częściowo)
Kanta.Sumieniewtymujęciutraktowanebyłozasadniczozgodniezjego
etymologicznymźródłem-jakoσυνείδησιςiconscientia,czylinwspół-wie-
dza”,nwspół-świadomość”.Wiązanojeztakimipojęciami,jak:wiedza,po-
znanie,rozpoznanie,sąd,rozumienie.Taksumienietraktowanebyłowwięk-
szościkoncepcjistarożytnych117.PodążajączaArystotelesemistoikamitaki
poglądprzejęławiększośćśredniowiecznychmyślicielichrześcijańskich,ze
św.TomaszemzAkwinunaczele.Mimosilnejopozycjiwpostacipowstają-
cychwoluntarystycznychsynejdezjologii(októrychwnastępnymparagra-
fie),tensposóbpatrzenianasumienieprzetrwałprzezcałeśredniowiecze118.
Mimozawziętegosporumiędzywoluntarystamiaracjonalistami,niemaldo
XVIIIwiekuniktnieprzyjmował,iżsumieniemogłobybyćwyrazemczegoś
innegoniżrozumulubwoli.Dyskutującotym,któraztychdwóchsferoso-
byjestbliżejzwiazanazrzeczywistościąsumienia,jednogłośnieprzeciwsta-
wialisumienienamiętnościomczyuczuciom.Sytuacjatazmieniłasiędopie-
rowoświeceniu119.
1.2.UJĘCIEWOLUNTARYSTYCZNE
Napoczątkupoprzedniegoparagrafuzaznaczyliśmyniedoskonałość
przyjętejprzeznasmetodybadaniahistorycznychkoncepcjisynejdezjolo-
gicznych.WskazaliśmynateorięSokratesajakonaprzykładtejżesłabości.
Sokrates(470-399)bowiem,pierwszyzwielkichmyślicielieuropejskich,po-
zostawiłposobiejedyniedwafragmentypoświęconezjawisku,któremogli-
byśmyutożsamićztym,codziśnazywamysumieniem-jedynymźródłem,
jakieposiadamynatentemat,jestopismowysądowejSokratesa,przekazany
namprzezjegouczniaPlatona.SposóbwypowiedziSokratesajestjednaktak
niejasny,amożepoprostutakbogatywtreść,żeniemożemyjednoznacznie
przyporządkowaćjegokoncepcjianidogrupyteoriiracjonalistycznych,ani
woluntarystycznychczyemotywistycznych.NawetznawcymyśliSokratej-
skiejmająztympoważnyproblem.AntoniSiemianowskiSokratejskiesumie-
nieokreślajakowewnętrznyopórprzedniewłaściwymdziałaniem120,aza-
117Zob.T.I.Rozas,NewmanonConscienceandOurCulture,“MiltonStudies”49(Sum-
mer2002),s.26-27;E.Schockenhoff,Jakąpewnośćdajenamsumienie?,dz.cyt.,s.60.
118Zob.V.J.Bourke,Historiaetyki,dz.cyt.,s.92;E.Gilson,Duchfilozofiiśredniowiecz-
nej,dz.cyt.,s.322.
119Zob.C.S.Lewis,Odrzuconyobraz.Wprowadzeniedoliteraturyśredniowiecznejirene-
sansowej,tłum.W.Ostrowski,Kraków2008,s.139.
120nTen«wieszczygłos»pojawiasięniejakokonkretnaradaczywskazówka,niejako
