Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ści(zob.np.Lewicka,1993).Częśćznichjesttypowawłaśniedlahazardu,
ainne–choćnaprzykładziehazarduzwykleopisywane–występujątakże
pozanim.Wtejpierwszejgrupiemieszcząsięsytuacje,wktórychjednostka
naskutekcharakteruwybranejrozgrywki(dostępnegospectrumwyborów,
tempagryitp.)błędnierozumiezachodzącewniejprocesy.Pionieramiiza-
razempopularyzatoramiichbadaniabyliprzedewszystkimAmosTversky
orazDanielKahneman.Wskazalioniszeregpowszechnychtegotypuza-
chowań.Wpierwszejkolejnościjesttotzw.złudzeniegracza(gambler’sfalla-
cy)–przekonanie,żeposeriiwynikówjednegorodzajudlarównowagimusi
siępojawićinnywynik(Tversky,Kahneman,1971;por.Croson,Sundali,
2005;Leonard,Williams,Vokey,2015).Charakterystycznydlawieludziałań
hazardowychpozostajetzw.efektgorącejręki(hothandefect)–założenie,
żepowygraniujednejrozgrywkijestwiększaszansanawygraniekolejnej
rozgrywki(Gilovich,Vallone,Tversky,1985;por.Croson,Sundali,2005;
Xu,Harvey,2014).Typowezniekształcenietorównieżignorowaniepraw-
dopodobieństwa(probabilityneglect),będąceskłonnościąosóbgrającychdo
lekceważeniazasadrachunkuprawdopodobieństwaprzypodejmowaniu
decyzjiwniepewnychsytuacjach(Kahneman,2012,s.303;por.Oskarsson,
VanBoven,McClelland,Hastie,2009).Ciekawyprzykładstanowiwresz-
cietzw.efektskupienia(baseratefallacy),awięcbłądwoceniewynikają-
cyzezwracanianadmiernejuwaginajedenaspektdziałańiignorowanie
wszystkichinnych(Kahneman,2000).Powyższebłędypoznawczeopartesą
zwyklenaokreślonychheurystykach,czyliuproszczonychregułachwnio-
skowania.Wśródnichnależypodkreślićrangęheurystykireprezentatywno-
ści–wnioskowaniapolegającegonadokonywaniuklasyfikacjinapodstawie
częściowegopodobieństwadoprzypadkutypowego,charakterystycznego,
reprezentatywnego,któryjestjużznany(Tversky,Kahneman,1971).Inne
przykładytoheurystykazakotwiczania(zob.Tyszka,2010,s.314),dostępno-
ści(Tyszka,2010,s.315)ipozornychkorelacji(Dzik,2004,s.574).
Wielebłędówpoznawczychwynikarównieżzdążeniaosóbgrających
dopoczuciasprawowaniakontrolinadrzeczywistością.EllenLangerzdefi-
niowałatonapięcie,stwierdzając,żehazardwpierwszejkolejnościcechu-
jewłaśnieiluzjasprawowaniakontroli–desperackiewręczdążeniedojej
sprawowania,aleniesamosprawowanie(Langer,1975).Wswoimekspe-
rymenciezdoboremlosówznajdującychsięwpuliloterii(osobistywybór
losuzpudełkaprzezbadanegoalbootrzymaniegoodeksperymentatora)
pokazała,żesamodzielneprojektowaniedziałańwedługwłasnychzasad
iprzekonań(np.dokonywaniewyborów,podejmowaniedecyzji)stanowi
dlaosobygrającejjedenzgłównychaspektówrozgrywki,ponieważbudu-
jewniejpoczuciepodmiotowości,mimożerealnywpływjejdecyzjijest
25
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
