Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Poczciwośćwedług„filozofów”iKonarskiego
(1870-1955),honnêtehommetonietosamo,cohommehonnête,choćwjęzyku
polskimtęgręsłównależałobyprzedstawićodwrotnie:człowiekpoczciwy
(wdworskim,siedemnastowiecznymsensiesłowa)tonietosamocopoprostu
poczciwyczłowiek.Wtympierwszymznaczeniumowajestoflczłowieku
godnymszacunku,któryzachowujesię,jaknależy,którywkażdymodruchukie-
rujesięrozumem”
,mapoczucieobowiązkuwobecspołecznościihonorowoten
obowiązekpodejmuje231.
Pojęciemcentralnymjesttupojęcierozumu,którewXVIIiXVIIIw.nabra-
łoznaczeniaflwysiłkuwolnegomyślenia”
,aletakżesiłymoralnej,dziękiktórej
człowiekpanujenadswoimipoczynaniami232.Wtakimznaczeniuwystępujeono
m.in.wetycznychrefleksjachKartezjusza.Jakstwierdziłówfilozofwjednymzlistów
doksiężnejElżbiety:
Wydajemisię,żeróżnicamiędzywielkimiludźmiipospólstweminiskichlotów,polega
głównienatym,żeduszepospoliteoddająsięswymnamiętnościomisąszczęśliwebądź
nieszczęśliwetylkowzależnościodtego,czyspotykająjerzeczyprzyjemnebądźnieprzyjem-
ne.Tymczasemludziewznioślidysponująrozumowaniemtaksilnymipotężnym,że,choć
takżeniesąwolniodnamiętności,abywająoneniekiedysilniejszeodtych,jakieodczuwają
pozostali,ichrozumpozostajejednakzawszepanemisprawia,żenawetprzykrościsłużąim
iprzyczyniająsiędodoskonałegoszczęścia,którymciesząsięwtymżyciu233.
Ówideałpanowanianadsobą–wżyciuosobistymiprywatnym–zapomocą
rozumu,jakoistotypojęciahonnêteté,badaczedostrzegająm.in.wtwórczościPier-
re’aCorneille’a(1606-1684),Jeana-Baptiste’aRacine’a(1639-1699),Molićre’a(1622-
-1673)234.Jednocześnietensamideałwżyciuspołecznymwyrażałsięwpoczuciu
obowiązkuwobecdobrawspólnegoimiałrodzićpostawyflgrzeczności,kurtuazji,
galanterii,wyszukanejbłyskotliwości”235.
critiquedugoût.EsthétiqueetsociétéauXVIIesiècle,Lexington1981;E.Bury,Littératureetpolitesse:
l)inventiondel)honnêtehomme,1580-1750,Paris1996;J.M.Chatelain,LaBibliothèquedel)honnête
homme:Livres,lectureetcollectionsenFrancedl)âgeclassique,Paris2003,LaBibliothćquedel’honnête
homme-ÉditionsdelaBibliothćquenationaledeFrance(openedition.org),dostęp14.02.2022.
231
flL’honnêtehomme,c’estl’hommedigned’êtrehonoré,estimé,c’estceluiquiseconduiten
toutcommeilconvient:sescaractćressontensommeceuxmêmesdelaraison,sousuneformeplus
concrćte”
.D.Parodi,L
)honnêtehommeetl)idéalmoral,cz.I,s.92.Tłum.PZ,takżeniżej,chybaże
zaznaczonoinaczej.
232Tamże,s.92.
233flIlmesemblequeladiférencequiestentrelesplusgrandesâmesetcellesquisontbasseset
vulgaires,consiste,principalement,encequelesâmesvulgairesselaissentalleràleurspassions,et
nesontheureusesoumalheureuses,queselonqueleschosesquileursurviennentsontagréablesou
déplaisantes;aulieuquelesautresontdesraisonnementssifortsetsipuissantsque,bienqu’ellesaient
aussidespassions,etmêmesouventdeplusviolentesquecellesducommun,leurraisondemeure
néanmoinstoujourslamaîtresse,etfaitquelesafictionsmêmeleurservent,etcontribuentàlaparfaite
félicitédontellesjouissentdćscettevie”
.Tamże,s.92-93.
234Tamże,s.93-95.
235Tamże,s.96.
77
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
