Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Poczciwośćwedług„filozofów”iKonarskiego
Wiemyzpewnością,żebezsilnychiżywychpasji,pomijającfanatyzmmoralnyczyreligijny,
ludzieniebylibyzdolnidowielkichczynów,anidowielkichtalentów,iżenienależytłumić
pasji.Aleogieńjestobecnywkażdymciele,choćniewtakiejsamejilości,aniwtakichsamych
czynach;należygopodtrzymywać,alenienależyrozniecaćpożarów253.
Niepochwalanozatem(przynajmniejformalnie)najbardziejradykalnychmy-
ślicieli,którzypragnęlibyzburzeniadotychczasowegospołeczeństwaijegospo-
kojnychwartości,wimięhołdowaniapasjom(dufonddeleurcabinetpaisible,des
philosophesvoudroientenflammerl)univers,&inspirerunenthousiasmefunesteau
genrehumain).Niebrakowałotakichekstremalnieroznieconychpasjiwstarożytnej
Sparcie,Grecji,niebrakowałoichunaśladowcówMahometa.Wporównaniuznimi
prawdziwymwzorcemgodnympodziwuwhistoriiludzkościbyliMango-Capac254
czyKonfucjusz–dziękiswemuumiarkowanemunauczaniuzachęcalidopoczciwo-
ści,umiarkowaniaiczłowieczeństwa:flukształtowalipoczciwychobywateli.Miłość
porządkuiojczyznybyładlanichidlaichuczniówsposobemistnienia,naturalnym
przyzwyczajeniem,atakże,wzależnościodokoliczności,energiądodziałania”–
dziękitemutekulturywydaływięcejludzipoczciwychniżcałaludzkośćrazem
wziętawciąguswejhistorii255.
SpoglądającnakulturęEuropy,autorhasłastwierdził,żepowszechnaafirmacja
pasjijakonadrzędnejsiłysprawczejduchaludzkiegodoprowadziłabynatymkonty-
nenciedostrasznychkonfliktów.Dlategoprawodawcyszukalisposobów,abyjeokieł-
znać.Ztegospostrzeżeniazrodziłasięciekawarefleksjaosystemachpolitycznych:
największestłumieniesiłyludzkichpasjimamiejscepodrządamidespotycznymi,
aleichdnisąpoliczone,ponieważprędzejczypóźniejsiłaludzkiejnaturywyzwoli
ludzizletarguipoddaństwa256.
Wmonarchiachirepublikach(s)iln)yaquecesdeuxgouvernementsquelanature
humaineéclairéepuissesupporter)pasjeindywidualnychobywatelisłużąpaństwu:
stądrodząsięnagradzanezasługi,którezeswejstronyinspirujądodalszegodzia-
łania.Honorujesięróżnezasługi:wojenne,artystyczne,przemysłowe,naukowe,itd.
Trzebajednakpilnowaćwłaściwychproporcji–nadmiarambicjiniejestkonieczny
253flNoussavionssansdoutequesanslespassionsfortes&vives,sansunfanatisme,oumoralou
religieux,leshommesn’étoientcapablesnidegrandesactions,nidegrandstalens,&qu’ilnefalloit
paséteindrelespassions;maislefeuestunélémentrépandudanstouslescorps,quinedoitpasêtre
par-toutdanslamêmequantité,nidanslamêmeaction;ilfautl’entretenir,maisilnefautpasallumer
desincendies”
.Tamże
254PrzywódcaInków,uważanyzapostaćlegendarną.
255fl(ł)ilsontformédescitoyenshonnêtes.L’amourdel’ordre&delapatrieontétéchezleurs
disciplesunemodedeleurêtre,unehabitudeconfondueaveclanature,&,selonlescirconstances,une
passionactive”
.Tamże.
256
flS’ilyaquelquescontréesoùlegouvernementanéantisseleressortdespassions,lespeuplesde
cescontréessontdemalheureusesvictimesdudespotisme,quirongentlefrein,enattendantqu’elles
lebrisent,&quedescirconstances,qu’amćnetôtoutardlanature,lesfassentsortirdelaléthargiede
l’esclavage”
.Tamże.
81
AdamMickiewiczUniversityPress©2023
