Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
IroniajakostrategianarracyjnawopisachświataZagłady
37
Takierozumienieironiipozostawiamożliwośćwłączeniadoniejrów-
nieżinnychzjawiskironicznych,wykraczającychpozasamątylkoironię
retoryczną(czyliwerbalną),októrejtaknaprawdęmówiłycytowanena
wstępiedefinicje.Mamnamyśliironiętragicznąiromantyczną.Gdybypo-
zostaćprzyrozumieniuironiijakomówieniaprzeciwieństwatego,cosię
manaprawdęnamyśli,trzebabyuznać,żedwapozostałerodzajeironiina-
leżądozupełnieinnejkategoriizjawiskitylkoprzezjakiśzbiegokoliczno-
ścimajątęsamąnazwę.Tymczasemto,costanowioistocieironii,jestim
wszystkimwspólne.
Ironiatragicznato„kategoriaestetyczna(...)określającadziałaniatra-
gicznegobohatera,któregoczynywbrewjegowiedzyiwoliprowadząnie-
uchronniedokatastrofy.(...)wynikazostregoprzeciwieństwamiędzy
świadomościąbohateraijegorzeczywistąsytuacją,którąprzedstawiadra-
matiktóraznanajestwidzowi”9.Sprzecznośćwięcwystępujemiędzy
oczekiwaniamibohatera,którypróbujeuniknąćkatastrofy,arzeczywistym
efektemjegodziałań–wszystkiejegoczynykonsekwentniegodotejkata-
strofyprowadzą.Podobniejestzironiąromantyczną–czyliswoistąposta-
wąartystywobecświataiwobecwłasnegodzieła.Przejawiasięonawtrak-
towaniutwórczościliterackiejjakogrykonwencjamiliterackimi,gry,któ-
ranieustannieobnażaniemożnośćpoznawczą,bezsilnośćautoraijego
dzieławobecrzeczywistościiwobecjęzyka.Itutajwięcironicznośćzasa-
dzasięnasprzecznościmiędzyoczekiwaniamiwzględemliteraturyijej
niemożnościązrealizowaniatychoczekiwań.
Różnicamiędzyironiąretoryczną,tragicznąiromantycznądotyczynie
ichkonstytutywnychcech,leczpłaszczyzny,naktórejsięprzejawiają.Iro-
niaretorycznapowstajenapoziomiejednegolubkilkuzdań.Ironiaroman-
tyczna–napoziomiecałegoutworulubjegofragmentu,którywyraźnie
ujawniadystansautoradowłasnegodzieła.Ironiasytuacyjnaiironiatra-
giczna–napoziomienarracji,wtakimujęciunastępującychposobiewy-
darzeń,którewywołujeefektironiczny.
Nietwierdzębynajmniej,żetymsamymwyczerpałamwszelkiezawiło-
ścipojęciaironii.Sformułowanapowyżejdefinicjajestdlamniepunktem
wyjścia,wskazaniemnarzędzi,którymibędęsięposługiwała,zastanawia-
jącsięnadroląironiiwkilkutekstachliterackichoZagładzieŻydów.Nie
będęmówiłaosobnooironiiretorycznej,romantycznej,tragicznej,będę
raczejszukałapostawyironicznej,któraprzejawiasięwkażdejznich.
9Hasło:Ironiatragiczna,w:Słownikterminówliterackich,M.Głowiński,T
.Kost-
kiewiczowa,A.Okopień-Sławińska,J.Sławiński,Wrocław1976.
