Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
ROZdZIAŁI
zprzyjaciółmi,rozmowatelefoniczna,lekcjawklasieszkolnej,rozmowakwa-
lifikacyjna,wizytaulekarza,pisanielubczytaniewiadomości”.T.A.vanDijk
wyodrębniłwdyskursietrzygłównewymiary–użyciejęzyka,przekazywanie
ideiorazinterakcjęwsytuacjachspołecznych–któreprzezposzczególnedyscy-
plinynaukowebądźorientacjebadawczesąbranepoduwagęjakopunktwyjścia
rozważańnaddyskursem.
Ujęciejęzykajakoswoistegodziałaniaspołecznegoobecnejestwwywodzą-
cejsięzfilozofiijęzyka–teoriiaktówmowy,wktórejposzczególneaktysą
rozpoznawaneinazywanenapodstawiedominującejfunkcjikomunikacyjnej.
Użyciekonkretnegoaktupozwala–wpewnymstopniu–przewidziećmożliwe
wariantynastępnychwypowiedzi.Tymsamymteoriaaktówmowydostarczawie-
dzynatematlokalnejorganizacjidyskursu30.
Rozległymobszarembadań,wktórymdyskursanalizowanyjestjakointerak-
cjajestanalizakonwersacyjna,którakoncentrujesięnaformalno-strukturalnych
aspektachinterakcjiwerbalnych,takichjak:rolespołeczneuczestnikówkon-
wersacji,kolejnośćzabieraniagłosu,zmianaosóbmówiących,uwarunkowania
wynikającezkontekstuinstytucjonalnego.Analizakonwersacyjna,łączącasię
zsocjologicznymobszarembadań,skupiasięrównieżnaproblemachspołeczne-
goporządkuoraznawzajemnejzależnościmiędzyjęzykiemakontekstemspo-
łecznym(É.Benveniste1980;J.J.Gumperz1985)31.
Wymiarpraktykkomunikacyjnych,opisywanychwkategoriachprocesówire-
prezentacjimentalnych,jestwspólnympolembadawczymlingwistykikognityw-
nejorazmocnozróżnicowanychwewnętrznie:psychologiiisocjologii.Zwrócenie
uwaginarelacjęmiędzydyskursemasystememwiedzyprowadzidodefiniowana
dyskursujakospecyficznegoświatopoglądu,czylisystemumniejlubbardziejpo-
wiązanychzesobąpoglądów,wierzeń,mitów,ideiwspólnychdlajednostekigrup.
Wtymwypadkuprzyjmujesię,żecaławiedzaujmowanamożebyćjakozespół
reprezentacjikognitywno-społecznych,asposóbpostrzeganiaświatazależyodper-
spektywypoznawczej,uwarunkowanejokreślonąsytuacjąjednostek32.
30Wanaliziedyskursuukierunkowanejnabadanieaktówmowykładziesięnacisknienaizolo-
waneakty,leczraczejnaichsekwencje.Wpolskojęzycznejliteraturzetakiepodejściezapropono-
wałA.Awdiejew(2004).
31Badanianaddyskursemzperspektywysocjologicznejwnajszerszymrozumieniuskoncentro-
wanesązjednejstronynaukazaniurolijęzykawwytwarzaniuiutrzymaniuporządkuspołecznego,
azdrugiejnapokazaniuznaczeniaszerszegokontekstuspołecznegodlaprocesówkomunikacji.
Wówczasdyskursdefiniowanyjestjakorodzajdziałaniakomunikacyjnego,formainterakcjisym-
bolicznej,wktórejzapomocąużyciajęzykaodbywasiędefiniowanieiinterpretowaniesytuacji.
Analizaprocesukomunikacjidostarczawiedzynt.mechanizmówpodtrzymującychtożsamość,ste-
reotypówiuprzedzeń,sposobówuzyskiwaniakorzystnejautoprezentacji,rodzajówdziałańzmie-
rzającychdouzyskaniawładzynadpartneremitp.Por.A.Grzymała-Kazłowska(2004,17–20).
32Psychologicznypunktwidzenianatematproblematykistereotypów,uprzedzeń,dyskrymina-
cjiirasizmupokazujem.in.M.Bilewicz(2004).
