Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
TomaszMatlęgiewicz:Wokółproblematykinarodu…
19
stowiecznymprojekcieUniiHadziackiejzakładanooficjalnewprowadzenie
trzeciegonarodu1Rusinów,copotwierdzałobyzłączeniepojęcianarodo‑
wościzpojęciempaństwowości,aprzynajmniejuczestniczenianarównych
prawachwrolipodmiotuwspółtworzącegofederacyjnepaństwo.Uchwalo‑
naw1791rokuKonstytucja3majajednoznaczniepodkreślałaistnieniena
terenieRzeczypospolitejtylkojednegonarodu1polskiego
7
,awięczgod-
niezprzytoczonądewiząrozróżniającąpochodzenieinarodowość.Jesienią
tegosamegorokusejmuchwaliłnZaręczeniewzajemneObojgaNarodów”.
Interesującytenaktzjednejstronypotwierdzałcoprawdaistnienienatere‑
niepaństwadwóchnarodów,czylinKoroniarzy”inLitwinów”,alezdrugiej
1dokonywałswoistegoichzjednoczenia.Innymisłowy,ogłaszałpowstanie
jednegonarodu1polskiego,izniesienieodrębnościobupodmiotówtworzą‑
cychRzeczpospolitą.Tymniemniejmożnazauważyćpewnąterminologiczną
niekonsekwencję,zrozumiałąwwarunkachpolitycznychepokiiniejedno‑
litejstrukturyówczesnegopaństwa.FederacyjnaRzeczpospolitawkraczała
jednakzwolnanadrogęzbliżonądofrancuskiejunifikacji,wiodącąwper‑
spektywiedoutworzenianowoczesnegonarodupolitycznego.Rozbioryunie‑
możliwiłyjejkontynuowanie.
Poupadkupaństwawwarunkachpolskichtrudnydozastosowaniaokazał
sięmodelniemiecki,wyrosłynagrunciewielowiekowegorozdrobnienia.
Przyjęcie(choćwostatecznościnastąpiło)modeluetniczno-językowegoauto‑
matyczniewyłączałobyzgronaPolakówponadpołowęludnościdawnejRze‑
czypospolitej.Wefekciemieszkańcywielkiegojeszczeniedawnopaństwa
stanęliprzeddramatycznymwyboremokreśleniaswojejprzynależnościnaro‑
dowejwnowejsytuacjipolitycznej.Wybóroznaczeniaswojejtożsamościbył
wdużejmierzeuzależnionyodprzyjęciaokreślonejperspektywywidzenia
narodu.Ztymwiązałosięrównieżwypracowanienowejsiatkipojęciowej,
wramachktórejmożnabyłobyodpowiedziećnietylkonapytanie:nKtoto
jestPolak?”,aletakże:nKimonjestwnowychokolicznościach?”oraz:nJakie
zajmujemiejscewstosunkudoinnychmieszkańcówzarównoniedawnejRze‑
czypospolitej,jakipaństwzaborczych?”Polskiprocesnarodowotwórczyuległ
przetowrezultacierozbiorówznaczącemuzwichnięciu.Napostawionepyta‑
niaodpowiedziećmogłyprzedewszystkimówczesneelity.Zapoczątkowane
wokoło-iporozbiorowejepocezjawiskauwarunkowałypowstanienarodu
polskiegotakiego,jakiznamyobecnie,dlategoteżcelowewydajesięprzy‑
pomnieniepoglądówStanisławaStaszica,jednegoznajważniejszychówczes‑
nychfilozofówpolitycznych.Jegomieszczańskiepochodzenieuniemożliwiło
muzrobieniewielkiejkarieryw,bądźcobądź,feudalnympaństwie,jakim
byłaosiemnastowiecznaRzeczpospolita.Donajwyższychstanowiskdoszedł
7
n[…]zBożejłaskiiwolinarodu[…]wrazzestanamiskonfederowanymi,naródpolski
reprezentującymi”1zpreambułyKonstytucji3maja.
2*
