Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
równowagimiędzypodażąapopytemprowadzi,zdaniemSismondiego,do
kryzysówekonomicznych.Przytymnajczęstszyminajgroźniejszymwe-
długniegoprzypadkiemtegobrakurównowagijestzjawiskopodkonsump-
cji,awięckonsumpcjiniedostatecznejwstosunkudopoziomuprodukcji.
ByłwięcSismondiprzeciwnikiemprawarynkówSaya,któreuznałzawynik
błęduspowodowanegoutożsamieniemprzezSayaprodukcjizotrzymaniem
zapłatyzawytworzonytowar.Tymczasemsamowytworzeniedobraniejest
jeszczegwarantemjegozbytu.Sismondiuważał,żeprawdopodobieństwo
wystąpieniakryzysuekonomicznegozwiększadużystopieńpolaryzacji
ekonomicznejspołeczeństwa.Bogacącasięklasakapitalistówzagarniaco-
razwiększeczęścidochodówwytworzonychprzezrobotników,płacącim
relatywniecorazmniejzaichpracę.Jednocześniewielkiekapitalistyczne
przedsiębiorstwawypierajązrynkudrobnychiśrednichwytwórców,dopro-
wadzającdoichupadku.Kapitaliściniesąjednakwstaniesamizapewnić
dostatecznegopoziomukonsumpcjiwyprodukowanychprzezswojeprzed-
siębiorstwadóbr.Dążeniedozwiększeniazyskówzawszelkącenędopro-
wadzawięcwkońcudokryzysunadprodukcji(oczywiściewzględnej,po-
nieważwynikającejwprostzpodkonsumpcji).Ponieważwątpliwejest,aby
kapitaliścisamiograniczyliswójzyskiprzekazalijegoczęśćnarzeczzwięk-
szeniapłacrobotników,rolęnregulatora”gospodarkimusipełnićpaństwo,
interweniującwwolnyrynekzapośrednictwemróżnegorodzajuśrodków,
aprzedewszystkimpoprzezingerencjęwpodziałproduktuspołecznego.
Określeniemwzajemnychoddziaływańprodukcjiikonsumpcjizajmował
siętakżeKarolMarks.Konsumpcjęująłjakojedenzelementówtokuobiegu
produktów.Cykltenrozpoczynaprodukcja,poktórejnastępujepodział,wy-
mianaiwreszciekonsumpcja.Jeślipierwszetrzyfazywspomnianegocyklu
mają,zdaniemMarksa,charakterspołeczny,tokonsumpcjajestzjawiskiem
indywidualnym,ponieważwjejwynikuokreślonedobro,bądźusługasą
użytkowanenapotrzebyzaspokojeniakonkretnychjednostkowychpotrzeb.
DlategoteżMarksuważał,żenAktkonsumpcji,ujmowanynietylkojako
etapkońcowy,leczrównieżjakocelostateczny,leżywłaściwiepozaekono-
mią,chybażeoddziałujezpowrotemnapunktwyjścia,inicjująccałyproces
odnowa”(Marks1955:232).Itaksięwłaśniedzieje,bowiemtodopiero
konsumpcja,mimoswojejindywidualnejformy,nadajedanemudobru-
choćmożetozabrzmiećparadoksalnie-charakterekonomiczno-społecz-
ny:niekonsumowanedobrojestjedynieczęściąświataprzyrody,aniespo-
łecznejgospodarki.Konsumpcjaiprodukcjawpływająnasiebiewzajemnie
25
