Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Walkaoprzetrwanieodbywałasięzarównowdużychmiastach,jakina
wsi,gdziewyzysk,powszechnanędzaiźleopłacanapracabyłynaporządku
dziennym.Wszystkiewyżejwymienionezjawiskazcałąmocąujawniłysięna
przełomieXVIIIiXIXwieku.Doszłowówczasdodalszegopogłębieniaprocesu
polaryzacjispołeczeństwa,cobyłokonsekwencjąpogonizazyskiem,która
zkoleiprowadziłado:wzrostuwyzysku,pogorszeniawarunkówpracyipłacy,
więcwkonsekwencjidozłejsytuacjimaterialnejizdrowotnejklasyrobotniczej
(znaczniewzrosłaśmiertelność,zwłaszczawśróddziecirobotniczych),wydłu-
żeniaczasupracy,masowegobezrobociaorazzaostrzeniasprzecznościekono-
micznychmiędzyprzedsiębiorcamiarobotnikami,atakżemiędzywłaścicielami
ziemskimiidzierżawcamiorazrobotnikamirolnymi
11.
ProkapitalistyczneprzeobrażeniagospodarczeispołecznewAngliiprzy-
czyniłysiędopowstanialiberalnejmyśliekonomicznej
12.Nakontynencieeuro-
pejskimprokapitalistyczneprzemianywgospodarcezostałynatomiastpoprze-
dzonerozwojemideologiiantyfeudalnejzwłaszczafilozofiioświecenia.
Wedługprzedstawicielitegonurtumyślifilozoficznejwolnajednostkazjednej
stronypowinnawalczyćzzacofaniem,nietolerancjąorazprzesądami,azdrugiej
odgrywaćdominującąrolęwżyciuspołecznymipolitycznym,cowiązałosię
zograniczeniemrolipaństwawsferzegospodarczej.Wszelkieinstytucjespo-
łeczne,azwłaszczapaństwo,powinnyzatemwspomagaćjedyniejednostkę
wdążeniudopełnegorozwojuiosiągnięciaszczęściadobrobytu.
Przeobrażeniawżyciuspołeczno-gospodarczymzadecydowałyopodsta-
wachliberalizmu.Angielskiliberalizmekonomicznyopierałsięnanastępują-
cychzasadach:
11NaprzełomieXVIIIiXIXwiekumasowozatrudnianowfabrykachkobietyidzieci.Prak-
tykądniacodziennegobyłozatrudnianienawetcztero-,pięcioletnichdzieci.Ustawafabryczna
Peelazroku1819,zakazującazatrudnianiadzieciwwiekuponiżejdziewięciulatiograniczająca
czaspracymłodocianychpracownikówdo13,5godzin,niebyłaprzestrzegana.Dzieńroboczy
dzieciorazkobietwahałsięwprzedzialeod15do16godzinnadobę.Zob:R.Cameron,L.Neal,
Historiagospodarcza…,op.cit.,s.195-198;G.M.Trevelyan,HistoriaspołecznaAnglii.Od
ChauceradoWiktorii,PWN,Warszawa1961,s.116-129,361-375;J.Semkow,Śladamiwielkich
ekonomistów,PWN,Warszawa1988,s.12-13.
12Liberalnamyślekonomicznawyrastazdoktrynyliberalizmu,któragłosiłahasławolności
osobistej,własnościprywatnejiwolnościdziałaniagospodarowania,codawałodominacjęjed-
nostkinadspołeczeństwem.Zgodniezdoktrynąliberalnąspołeczeństwopowinnobyćpodporząd-
kowanejednostceiwspomagaćjąwrozwoju.Swobodagospodarowaniazjednejstronyprzyczy-
niałasiędodoskonaleniaczłowieka,azdrugiejdowzrostuzamożnościipoprawywarunków
bytowych.Ponadtoliberalizmtorowałdrogędemokracji,wtymswobodompolitycznymoraz
tolerancjiwdziedziniekultury.Zob.R.Cameron,L.Neal,op.cit.,s.121-122;J.Delumeau,Cywi-
lizacjaOdrodzenia,PaństwowyInstytutWydawniczy,Warszawa1993,s.218;J.Gray,Liberalizm,
Znak,Kraków1994,s.30-39;S.Kowalczyk,Liberalizmjegofilozofia,WydawnictwoUnia,
Katowice1995,s.9;J.Skodlarski,R.Matera,Gospodarkaświatowa.Genezairozwój,Wydawnic-
twoNaukowePWN,Warszawa2004.s.65-71;J.Topolski,NarodzinykapitalizmuwEuropie
XIV-XVIIwieku,WydawnictwoPoznańskie,Poznań2003,s.17-29,73-74.
18