Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rewolucjajakoprzedmiotbadańnaukspołecznych
25
orzeczywistościspołecznej,mającydostarczyćwyjaśnieniadostępnejwiedzyopi-
sowejnajejtematorazukierunkowywaćdalszebadania”(Sztompka1985:12).
Dalekijestemod„zobowiązujących”rozstrzygnięćnatymetapie.Roztrzą-
sanieproblemówdefinicyjnychiprzedwczesnakoncentracjanaprecyzjipojęć
możeniwelowaćjużnawstępiepomysłowehipotezy.
Definicjepotrafiąbyćniczympocałunekśmiercidlawyobraźnibadaczy[…].Wyjściowe,bar-
dziejogólnikowe,mglistezarysowaniepewnychproblemówmożebyćwyrazemświadomejostroż-
nościbadawczej,próbąuniknięciazbytpochopnychprzesądzeńnatematbadanejrzeczywistości
(Zybertowicz1995:35).
PodobnieKarlPopperostrzegałprzedkoncentracjąnaproblemachdefinicyj-
nych,comogłobyprowadzićdoprzesunięciauwagizfaktównasłowa,zteoriina
pojęcia,zwyjaśnianianaopisywanie(Aya1990:4).Należyrównieżzauważyć,
iż„definicjenierozwiązująproblemów;pytaniemjest,czywybranadefinicja
pomagawzrozumieniuterminu”(Selbin1999:4).Powyższeuwagiskłaniają
bardziejdoliberalnegookreśleniateoriiniżdotworzeniarestryktywnejdefinicji,
którejwarunkisątrudnedospełniania(Ziółkowski2006:22).
Większośćbadaczyjestzgodnacodotego,żepodstawowąfunkcjąteoriinauk
społecznychjestwyjaśnianie(np.:Abel1970:7;Sztompka1973:77;Ziółkow-
ski2006:28).Takafunkcjateoriijestrealizowanamniejlubbardziejświadomie
wpraktycenaukowejwielubadaczy.Funkcjaeksplanacyjnaniejestjednaktym,
codecydujeorozgraniczeniupomiędzybadaniempotocznierozumianymjako
ateoretyczneatymsterowanymświadomieprzyjętąteorią.JerzyTopolskizwró-
ciłuwagę,żeidiograficzniezorientowanihistorycystarająsiębranepoduwagę
fakty,procesy,działanialudzkienietylkoopisywać,lecztakżewyjaśniać.Inna
kwestia,żeczyniątoniejakoautomatycznie,wsposóbniepoprzedzonyrefleksją
nadstrukturąwyjaśnianiainadwłasnymipreferencjamiwtymwzględzie.
Historycychcąwyjaśniać,leczniezdająsobienaogółsprawyztego,jaktoczynią,kiedytoczynią
ijakitowkażdymprzypadkumawaloreksplanacyjny(Topolski2008:131–132).
Funkcjąniektórychteorii,opróczeksplanacji,jestprzewidywanieprzyszłych
zjawisk.Funkcjatawpewnymsensieimmanentniezawierasięwteoriachogól-
nych.Wyjątkiembędąteorieogólnewyjaśniająceprocesyontologiczniewzględ-
niezamknięte,zaistniałewprzeszłości,codoktórychjesteśmyniemalpewni,że
niepowtórząsięwprzyszłości,np.teoriawyjaśniającaupadekwielkichimperiów
agrarnych.Nieoznaczatojednak,żetwórcykonstruowanychnabaziemałejlicz-
byprzypadkówgeneralizacjihistorycznychwyzbylisięzupełnieambicjipredyk-
tywnych.
„Upodstawkażdejteoriileżyokreślonymodel”–piszePiotrSztompka.Mo-
deldefiniujejako„ogólnąwizjęnajważniejszychwłaściwościwyjaśnianegozja-
wiskaczymechanizmówwyjaśnianegoprocesu”(Sztompka2002:545).„Przy-
jęcieokreślonegomodelutouznaniepewnychcechrzeczywistościzabardziej
istotneniżinne”(Mucha1978:37).Model„porządkujejużograniczonąliczbę
