Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
Fenomentotalitaryzmów
społeczeństwemoraztrwalegwarantującwładzęiprzywilejenielicznym,autoryta-
ryzmzawszeznajdujesięwsytuacjizagrożenia,arządzącymnieodłącznietowarzyszy
lękprzedkresemichwładzy.Lęktenstajesięszczególnegorodzajuenergiąstalepo-
tęgującąstosowanieprzemocywpraktycerządzenia.Wkonsekwencjisystemautory-
tarnyistniejedopóty,dopókitrwawspierającagosiła;gdyonaskruszeje,systemten
skazanyjestnaupadek.Prawidłowośćtazresztąwzupełnościodnosisięrównieżdo
totalitaryzmu.
Wautorytaryzmiewładzęsprawujejednostkalubwąska,zamkniętaisilniepo-
wiązanawewnętrzniegruparządząca.Bywa,żeośrodekdecyzjipolitycznychjest
ulokowanypozakonstytucyjnymiorganamiwładzy,którespełniająjedyniefunkcje
ceremonialne.Brakwolnychwyborówpowszechnychpowoduje,iżwsystemieau-
torytarnymalbowogóleniemaciałprzedstawicielskich,albojeślinawetsą,tonie
posiadajążadnegoistotnegoznaczenia.
Wprzypadkurządówjednostkiautorytaryzmstajesięautokracją.Jakpisał
GaetanoMosca:„Systemautokratycznywnaturalnysposóbzakładaistnienieauto-
kraty–czyliczłowieka,którypersonifikujeinstytucjepaństwaiwimieniuktórego
działająwszyscyposiadającyjakąkolwiekczęśćczycząstkęwładzypublicznej”4.Przez
większośćhistoriiludzkośćpozostawałapodwładząrozmaitychautokracji,aauto-
kratąbyłzazwyczajmonarcha.
Tradycyjnąformułąautokracjibyłabsolutyzm.Taformarządówpolegałanasku-
pieniupełnejiniekontrolowanejwładzywrękachjednostki,którazarównostanowiła
prawa,jakirządziła(bezpośredniolubpoprzezmianowanychprzezsiebieurzędni-
ków)orazdecydowałaowinieiniewinności.Władzaabsolutnaniekonieczniejednak
musibyćrównoznacznazwładząnieograniczoną,ponieważmożeonahonorować
ograniczeniawynikającezprawanatury.Modelowymprzejawempaństwaabsoluty-
stycznegobyłaFrancjaLudwikaXIV
,którypodobnozwykłmawiać:„L
,Étatc,estmoi”
(Państwotoja).WosiemnastowiecznejEuropiewytworzyłasięspecyficznaforma
absolutyzmuzwanaabsolutyzmemoświeconym,azaczołowychjegoreprezentantów
uchodząPrusyFryderykaIIWielkiego,RosjaKatarzynyIIWielkiejiAustriaJózefaII.
Ciwładcynieutrzymywalijuż,jakichpoprzednicy,iżwładzamonarchypochodzi
wprostodBoga,leczupatrywalijejźródełwumowiespołecznej,starającsięprzytym
zrobićtoiowodobregodlaswychpoddanych.
Autorytaryzm,wktórymwładzanależydogrupyrządzącej,jestnatomiastoligar-
chią.Jużwstarożytnościoligarchiaoznaczającaformęrządówsprawowanychprzez
nielicznychibogatychbyłaprzeciwstawianademokracji.Najczęściejspotykanąna
przestrzenidziejówformąoligarchiibyłaoligarchiaarystokratyczna,którejczłonko-
stwonabywałosięwdrodzedziedziczenia.Zdarzałysięwszakżerównieżioligar-
chierepublikańskie,awnichspoiwemgrupyrządzącejbyłonietylepochodzenie,co
wspólnotabogactwabądźinteresu.Niemniejjednakwspółcześnieterminuoligarchia
używasięzwykleniewodniesieniudoautorytarnegosystemupolitycznegoczyfor-
myrządów,lecznaoznaczenieelitarnegostylukierowaniamasowymiorganizacjami
politycznymiispołecznymi.
4G.Mosca,TeRulingClass,NewYork–London1939,s.398.
