Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
Fenomentotalitaryzmów
wewnątrzpaństwa;przenikającewszystkopolitycznezdominowaniepozapolityczne-
gożycialudzi”28.Rekapitulując–totalitaryzmjawisiętujakokoniunkcjatechnolo-
giczniezaawansowanychinstrumentówwładzy,religiipolitycznejorazkrańcowego
statalizmu,oznaczającegopodporządkowaniepaństwucałościżyciaspołecznego.
Wszyscybadaczetotalitaryzmubylizgodnicodotego,żejesttozjawiskowłaś-
ciwedlafaszyzmuikomunizmu.Wodniesieniudotegodrugiegosystemuróżnice
wpoglądachsprowadzałysiędofaktu,iżniektórzyuznawalizatotalitarnykomunizm
jakotaki,innizaścharakteryzowaliwtensposóbjedyniejegostalinowskąpostać.
Interesującejestto,żeoile–oczymjużwspominaliśmywcześniej–wfaszyzmiewło-
skimentuzjastycznieidentyfikowanosięztotalitaryzmem,uważającgozapolityczną
cnotę,awniemieckimnazizmieprzynajmniejnieodżegnywanosięodniego,chociaż
gonieeksponowano,otylewkomunizmiezawszestanowczozaprzeczano,byustrój
tenztotalitaryzmemmiałcokolwiekwspólnego.Możnabyzatempowiedzieć,iżpod
tymwzględemfaszyzmbyłmniejzakłamanyniżkomunizm.
Jakkolwiekwfaszyzmieikomunizmiewystępująwszystkiefundamentalnecechy
konstytuującetotalitaryzm,amianowicierzekomonieomylnaurzędowaideologia
państwowa,rządymonopartii,zasadawodzostwaorazmasowyterrorstosowanywo-
becspołeczeństwa,tosystemyteistotnieróżniąsięmiędzysobą.Ideologiakomuni-
stycznajestbardzowypracowanaispójna,opisujeonaistymulujewielkątransfor-
macjęspołeczeństwwwymiarzewręczglobalnym.Ideologiafaszystowskazkoleito
zestawowielemniejuporządkowanychidei,hasełimitów,któreniedająpodstaw
doprzeprowadzeniawoparciuoniegruntownejzmianyspołecznej.Komunizmjest
–przynajmniejnaplaniekonstrukcjiideowych–racjonalistyczny,humanistyczny
iuniwersalistyczny,stądteżmożesięstać–jakpowiadawłoskibadaczMarioStoppino
–„formąwiaryuniwersalnej”29.Natomiastfaszyzmprzynosipostulatyorganicystycz-
ne,irracjonalneiantyuniwersalistyczne,osilnymzabarwieniunacjonalistycznymczy
wręczszowinistycznym,odwołujesiędopojęciarasyiuważapewnąrasęzawyższą,
rasępanów,ainnezarasyniższe,przyjmująctymsamympozycjęekskluzywistyczną.
Komunizmszermujewizjąszczęścialudzkościibezkonfliktowegoładu,którynadej-
dziepotrudnymokresiedyktaturyproletariatu.Wfaszyzmiedyktaturaitowarzy-
szącajejprzemocniesątylkoelementemczasowym,zabezpieczającymprzejścieod
złegoustrojudodobrego,alestająsięniezmienialnąnormąideologicznąipolityczną,
obowiązującąrównieżwprzyszłościporealizacjizałożonychcelów.
Nakoniecwskażmyrazjeszczenazasadniczeróżnicedzielącetradycyjnyautory-
taryzmodnowoczesnegototalitaryzmu.Byłajużmowaotym,iżobatezjawiskana
planieustrojowymzakładajądyktaturę,ztymżedyktaturawramachautorytaryzmu
jestłagodniejsza,zaśwwarunkachtotalitaryzmujestonaznaczniebardziejrygory-
stycznaiopresyjna.Przedmiotemzainteresowaniaautorytaryzmuzregułyjesttylko
iwyłączniepolityka,apozaniąistniejewiększalubmniejszaswoboda.Wszelakona-
wetwpolitycedopuszczalnyjestpewienmarginespluralizmu,podwarunkiemjed-
nakże,iżniejesttogroźnedlasprawującychwładzę.Wsferachżyciapublicznegoin-
28G.Sartori,Teoria...,s.247.
29M.Stoppino,Totalitarismo,w:Dizionariodipolitica,N.Bobbio,N.Matteucci,G.Pasquino(direttoda),
Torino1990,s.1174.
