Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MarekBankowicz,
A
utorytaryzmitotalitaryzm–analizaporównawcza
29
Stosującpewneuproszczenie,możnabypowiedzieć,żeformąrządówpaństwa
autorytarnegozawszejestdyktatura.Autorytaryzm,niezależnieodtego,czyjestau-
tokracją,czyteżoligarchią,wsensieustrojowymprzyjmujepostaćdyktatury.Mamy
zatemdyktaturyautokratycznerządzoneprzezjednostkę(dyktatora)orazdyktatu-
ryoligarchiczne,wktórychsprawującawładzęgrupajestdyktatoremzbiorowym.
Dyktaturajestwładząniedemokratyczną,czyliniejestwyłanianaprzezspołeczeń-
stwoiniepodlegazjegostronykontroli,opierasięnasileiprzemocy,aprzynaj-
mniejnagroźbieichzastosowania.Stądteżjesttowładzaprzymusu,niezaśwładza
przyzwolenia.Rzadkością,swoistymwyjątkiempotwierdzającymregułęsądyktatury
aprobowaneprzezwiększośćspołeczeństwa.Historiapokazuje,żemożesiętakjed-
nakzdarzyćwówczas,gdywdobiepoważnegokryzysu,przeciągającegosięzamętu
czyteżwsytuacjisilnegorozczarowaniademokracjąwładzęprzejmiewybitnajed-
nostka,obdarzonaniewątpliwymcharyzmatem,którapotrafiustawićsięnietylko
wpozycjiwodzaludu,aleipersonifikacjiludu,zaśskutecznościąrządzeniaiodnie-
sionymisukcesamizapewnisobiepopularnośćiwdzięcznośćpoddanych,operując
przytymczęstosilnąretorykąpopulistyczną.Wtakimprzypadkumamydoczynie-
niazdyktaturącezaryjską.Jakoprzykładytegorodzajudyktaturymożnapodaćrzą-
dyPizystratawstarożytnejGrecji,JuliuszaCezarawstarożytnymRzymie,Olivera
CromwellawsiedemnastowiecznejAngliiiNapoleonaBonapartegoweFrancji.
Wtymostatnimprzypadkumieliśmydoczynieniazeszczególnąformącezaryzmu
izarazemabsolutyzmu,jakimstałsiębonapartyzm,będącypołączeniemrządówjed-
nostkizrewolucjonizmem.Spośróddwudziestowiecznychdyktaturcharakterceza-
rystycznymiałysystemystworzoneprzezKemalaAtatürkawTurcji,JuanaDomingo
PeronawArgentynie,GetulioVargasawBrazyliiczydopewnegostopniaprzezJózefa
PiłsudskiegowPolsce.
Nieprzypadkowodyktaturymająolbrzymiekłopotyzprawnąlegitymizacjąswej
władzy.Urzeczywistnianesąprzecieżdrogązamachustanu,przewrotupaństwowego,
puczuczyrebelii,atojestrównoznacznezdestrukcjąistniejącegoporządkupolitycz-
negoiprawnego.Istotawspółczesnychdyktatursprowadzasiędotego,żerządzący
stawiająsięponadprawemlubpozaprawem.Jeśliichwładzapodlegaograniczeniom,
totylkowówczas,gdywymuszątookoliczności,nigdyzaśzasady.Współczesnedyk-
taturytymswoimpozaprawnymobliczemzasadniczoróżniąsięodhistorycznego
pierwowzoru,jakimbyładyktaturawstarożytnymrepublikańskimRzymie.Tamta
dictaturabyłabowiemcałkowicielegalną,usankcjonowanąprzezprawoinstytucją,
poktórąsięgałosięwnadzwyczajnychsytuacjachzagrożeniapaństwa.Wtedypełnię
władzynaściśleokreślonyczasprzejmowałdyktator,aleniemógłonzmieniaćpraw-
nychzasadustrojupaństwa.
Wwarunkachnowoczesnejdyktaturykoncentracjęwładzypolitycznejijejuwol-
nieniespodkontrolispołecznejuzasadniasięzazwyczajpotrzebąstabilizacji,porząd-
ku,bezpieczeństwaczyniezbędnościąreform,którerzekomosązagrożoneprzezja-
kieśwrogieczynnikiwewnętrznelubzewnętrzne.Rządzącyzdająsiępowiadać,iż
obywateleniemająodpowiedniejwiedzyidoświadczeniapolitycznego,bynależycie
oceniaćprocessprawowaniawładzy,niemówiącjużomożliwościuczestniczenia
wnim.Dyktaturastajesięwięckoniecznadlawychowanianarodu,którytoskom-
